Κ.Π.Καβάφης Δέησις

Έτσι βλέπει  ο ποιητής τον εαυτό του: «Είμαι Κωνσταντινουπολίτης την καταγωγήν, αλλά εγεννήθηκα στην Αλεξάνδρεια - σ' ένα σπίτι της οδού Σερίφ· μικρός πολύ έφυγα, και αρκετό μέρος της παιδικής μου ηλικίας το πέρασα στην Αγγλία. Κατόπιν επισκέφθην την χώραν αυτήν μεγάλος, αλλά για μικρόν χρονικόν διάστημα. Διέμεινα και στη Γαλλία. Στην εφηβικήν μου ηλικίαν κατοίκησα υπέρ τα δύο έτη στην Κωνσταντινούπολη. Στην Ελλάδα είναι πολλά χρόνια που δεν επήγα. Η τελευταία μου εργασία ήταν υπαλλήλου εις ένα κυβερνητικόν γραφείον εξαρτώμενον από το υπουργείον των Δημοσίων Έργων της Αιγύπτου. Ξέρω Αγγλικά, Γαλλικά και ολίγα Ιταλικά».        

Το σώμα των ΚΑβαφικών ποιημάτων περιλαμβάνει:  

α. Τα 154 ποιήματα που αναγνώρισε ο ίδιος - τα Αναγνωρισμένα

β. Τα 37 Αποκηρυγμένα ποιήματά του, τα περισσότερα νεανικά σε ρομαντική καθαρεύουσα, τα οποία αργότερα αποκήρυξε,

γ. τα Ανέκδοτα, δηλαδή 75 ποιήματα που δεν εκδόθηκαν, αλλά βρέθηκαν ολοκληρωμένα στα χαρτιά του και 

δ. τα 30 Ατελή, που βρέθηκαν στα χαρτιά του, χωρίς να έχουν πάρει την οριστική τους μορφή.

Οι θεματικοί κύκλοι της καβαφικής ποίησης

Ο Καβάφης χώριζε τα ποιήματά του σε τρεις κατηγορίες: 

α)Τα ιστορικά ποιήματα που εμπνέονται κυρίως από την ελληνιστική περίοδο, και στα περισσότερα έχει εξέχουσα θέση η Αλεξάνδρεια.

β)Τα φιλοσοφικά ποιήματα που πολλοί τα αναφέρουν και ως "διδακτικά".

γ)Στα αισθησιακά ή ηδονιστικά ποιήματα, που είναι και τα πιο λυρικά, και όπου κυριαρχεί η ανάμνηση και η αναπόληση.

Η μορφή - Τα βασικά χαρακτηριστικά της ποίησης του είναι:

1. ιδιότυπη γλώσσα, μείγμα καθαρεύουσας και δημοτικής, με ιδιωματικά στοιχεία της Κωνσταντινούπολης

2. λιτός λόγος, με ελάχιστα επίθετα (όσα υπάρχουν έχουν πάντα ιδιαίτερη σημασία, δεν είναι ποτέ συμβατικά, κοσμητικά επίθετα)

3. ουδέτερη γλώσσα, σχεδόν πεζολογική, μακριά από τις ποιητικές συμβάσεις της εποχής. Η γλώσσα δεν αποκαλύπτει τα συναισθήματα

4. εξαιρετικά σύντομα ποιήματα

5. ιαμβικός ρυθμός αλλά τόσο επεξεργασμένος που συχνά είναι δύσκολο να διακριθεί

6. σχεδόν ολοκληρωτική απουσία ομοιοκαταληξίας

7. ιδιαίτερη σημασία στα σημεία στίξης: παίζουν ρόλο για το νόημα (πχ ειρωνεία) ή λειτουργούν ως οδηγίες απαγγελίας (πχ χαμήλωμα του τόνου της φωνής στις παρενθέσεις)

8. καβαφική ειρωνεία.

  Το ποίημα δημοσιεύτηκε στα 1898 και περιλαμβάνεται στα Αναγνωρισμένα του. Θέμα του είναι η αγωνία των ανθρώπων απέναντι σε γεγονότα που καθορίζουν τη ζωή τους, αλλά και η αδυναμία τους να ξεπεράσουν το θάνατο και να ανατρέψουν το αναπόφευκτο. Εδώ η μάνα αγωνιά για το γιο της, δεν ξέρει ότι είναι ήδη νεκρός και η Παναγία δεν μπορεί να κάνει κάτι για να αποτρέψει τη μοίρα. 

•    Ιστορία: Η μητέρα ενός ναυτικού προσεύχεται στην Παναγία να προστατεύσει το γιο της από τις τρικυμισμένες θάλασσες και να επιστρέψει σύντομα κοντά της. Ο γιος της όμως είναι ήδη νεκρός.

• Μύθος: Στην αναμέτρηση του κόσμου των ανθρώπων και του θεού, αποδεικνύεται η άγνοια και η πλάνη του ανθρώπου και η ζωή αποκτά μια τραγική διάσταση.

•  Δομή κειμένου: Το ποίημα αποτελείται από τέσσερα δίστιχα, που δεν ξεχωρίζουν νοηματικά και εκφραστικά. Αυτό ενισχύεται και από τους διασκελισμούς (το φαινόμενο κατά το οποίο το νόημα, η φράση ή μια λέξη δεν ολοκληρώνεται σε ένα στίχο αλλά συνεχίζεται και στον επόμενο).

•  Πρόσωπα: η μάνα (βιώνει αγωνία για την τύχη του γιου της. Δεν είναι μια συγκεκριμένη μάνα. Στην εικόνα της καθρεφτίζονται όλες οι μάνες των ναυτικών. Συμπεριφέρεται όπως ένας παραδοσιακός άνθρωπος που φοβάται: πηγαίνει στην εκκλησία και παρακαλά την Παναγία, μάλιστα ανάβει και ένα "υψηλό" κερί. Με την προσφορά αυτή νιώθει ότι από τη μεριά της έχει κάνει ό,τι είναι απαραίτητο για να εξασφαλίσει τη βοήθεια από το Θεό.), η Παναγία και μέσα από την προσευχή της μητέρας έμμεσα εμφανίζεται ο γιος.

• Τίτλος: "Δέησις" είναι η παράκληση της μάνας στην Παναγία να προφυλάξει το παιδί της. Η μάνα δε γνωρίζει ότι ο γιος της είναι ήδη νεκρός, άρα και η προσευχή της δεν μπορεί να εισακουστεί. Έτσι, ο τίτλος αποκτά έντονα τραγική -ίσως και ειρωνική- απόχρωση για τη ματαιότητα της ανθρώπινης ύπαρξης. Ίσως, επιβιώνει εδώ η αρχαιοελληνική αντίληψη της μοίρας και της ανάγκης, που καθορίζει την πορεία όχι μόνο του ανθρώπινου, αλλά και του θεϊκού κόσμου, ως υπέρτατος ρυθμιστής του σύμπαντος.
• Φωνές: αφηγητής

• Χρόνος: δεν υπάρχει σαφής προσδιορισμός χρόνου. Σε ένα προγενέστερο χρόνο φυσικά ό γιος έχει χαθεί στα βάθη της θάλασσας. Η σκηνή όμως χαρακτηρίζεται από γραμμική ή ευθύγραμμη κίνηση του χρόνου (:τα γεγονότα εξελίσσονται χωρίς χρονικά άλματα, επιταχύνσεις ή επιβραδύνσεις).
• Τόπος: είναι διπλός. Η θάλασσα που παρέσυρε το ναύτη και η εκκλησία όπου δέεται η μάνα.
• Τεχνικές Αφήγησης: 1)περιγραφή: η εικόνα της μάνας στην εκκλησία, 2) αφήγηση: στο τέλος, εκεί όπου ο ποιητής σχολιάζει τον τρόπο με τον οποίο ακούει η εικόνα τη δέηση της μάνας.
• Γλώσσα: ιδιότυπη. Ο ποιητής χρησιμοποιεί τύπους καθαρεύουσας π.χ. υψηλό, δέεται, εικών, υιός. Η γλώσσα όμως είναι δημοτική με κάποιους ιδιωματικούς τύπους της Κωνσταντινούπολης π.χ. πηαίνει κι ανάφτει, ξεύροντας. Τίποτα δεν είναι τυχαίο. Χρησιμοποιεί την καθαρεύουσα σε μία προσπάθεια να αποδώσει τον γύρω  κόσμο και την επίσημη γλώσσα της παροικίας της Αλεξάνδρειας. Οι ιδιωματισμοί δείχνουν την ιδιαιτερότητα της ανθρώπινης έκφρασης.
• Ύφος: απλό, κατανοητό σε α' επίπεδο και έπειτα ειρωνικό, σκοτεινό, τραγικό και δραματικό.
• Μέτρο: ίαμβος, στίχος ελεύθερος με άνισο αριθμό συλλαβών. Πολλά πεζολογικά στοιχεία. υπάρχει μια υποτυπώδης ζευγαρωτή ομοιοκαταληξία, που ηχεί σαν ειρωνεία.
• Εκφραστικά μέσα: περιορισμένα στην ποίηση του Καβάφη 1)μεταφορά: «στήνει τ' αυτί» 2)προσωποποίηση: «η εικών ακούει... ξεύρωντας». Αν και δεν υπάρχουν άλλα σχήματα λόγου, κυριαρχεί η θεατρικότητα, καθώς ο ποιητής στήνει ένα σκηνικό: μια μάνα παρακαλάει για την τύχη του γιου της σε μία εκκλησία. Παράλληλα, υπάρχει και τραγική ειρωνεία: η μάνα παρακαλάει για την ασφάλεια του γιου που όμως η Παναγία γνωρίζει ότι έχει πεθάνει.

ΡΑΨΩΔΙΑ Χ 247- 394

Η μονομαχία Έκτορα και Αχιλλέα ΡΑΨΩΔΙΑ Χ 

Η θεά Αθηνά πείθει με δόλο τον Έκτορα να αντιμετωπίσει τον Αχιλλέα.

ΠΕΡΙΛΗΨΗ

Ο Έκτορας δυναμωμένος από την παραπλανητική υπόσχεση της Αθηνάς-Δηίφοβου ότι θα του συμπαρασταθεί, στέκεται σε θέση μάχης απέναντι από τον Αχιλλέα, ομολογεί ότι προηγουμένως τον είχε φοβηθεί, αλλά τώρα είναι αποφασισμένος να τον αντιμετωπίσει. Του ζητά να κάνουν μια συμφωνία: όποιος νικήσει να δώσει το νεκρό σώμα του άλλου στους δικούς του για ταφή. Ο Αχιλλέας δε δέχεται την πρόταση και δηλώνει ότι το μίσος που τους χωρίζει είναι αγεφύρωτο. Ρίχνει πρώτος το δόρυ, αλλά ο Έκτορας ξεφεύγει με έναν ελιγμό. Αποκτά αυτοπεποίθηση και τολμά να πει ότι θα νικήσει τον Αχιλλέα. Δεν αντιλήφθηκε ότι η Αθηνά του έδωσε το δόρυ του. Ο Έκτορας ρίχνει το δόρυ του, όμως αυτό χτυπά στην ασπίδα του Αχιλλέα και πέφτει μακριά. Αναζητά γεμάτος αγωνία τον Δηίφοβο, για να του δώσει άλλο δόρυ, αλλά δεν τον βρίσκει πουθενά και αντιλαμβάνεται το δόλο της Αθηνάς. Δεν παραιτείται, ορμά με το σπαθί του, αλλά ο Αχιλλέας αποκρούει το χτύπημα και δίνει το θανατηφόρο χτύπημα στον Έκτορα, δηλώνοντας ικανοποιημένος που εκδικήθηκε το θάνατο του Πατρόκλου.

Η μονομαχία Αχιλλέα-Έκτορα είναι το κεντρικό επεισόδιο μέσα στην Ιλιάδα, γιατί σ' αυτή καταλήγει το θέμα της εκδίκησης κι αυτή δημιουργεί όλες τις καταστάσεις που ακολουθούν και οδηγεί κατ' ευθείαν στη λύση του δράματος. Ίσως σ' αυτόν το λόγο οφείλεται και το γεγονός ότι όλες οι άλλες σπουδαίες μονομαχίες στο έπος διακόπτονται άλλοτε από κάποιο θεό, άλλοτε από κάποιο φυσικό γεγονός, άλλοτε από κάποιον άλλο ήρωα.

ΕΝΟΤΗΤΕΣ

           Η πρώτη φάση της μονομαχίας ( 247 – 295) :

Ο λόγος του Έκτορα (Ο Έκτορας ανακτά την αγωνιστική του διάθεση, δεν καυχιέται, ούτε απειλεί. Με αξιοπρέπεια, ευγένεια προτείνει συμφωνία αμοιβαίας ιπποτικής μεταχείρισης του νεκρού σώματος του ηττημένου στην μονομαχία που θα ακολουθήσει.)

Η απάντηση του Αχιλλέα (Ο Αχιλλέας αρνείται και με μια παραστατική έκφραση του «αδύνατου» υπογραμμίζει το αγεφύρωτο μίσος που τους χωρίζει. Προδικάζει με αλαζονική έπαρση και εκδικητική μανία τη νίκη του «συν Αθηνά» και το θάνατο του Έκτορα.)

Η κονταρομαχία  (Πρώτη άστοχη βολή του Αχιλλέα, το κοντάρι ξαναβρίσκεται στα χέρια του με θεϊκή παρέμβαση. Ξεθαρρεύει ο Έκτορας, ειρωνεύεται, εύχεται να ανακουφίσει τους Τρώες σκοτώνοντας τον Αχιλλέα. Εύστοχη η βολή του, αλλά χτυπάει στην ασπίδα και τινάζεται μακριά. Πανικόβλητος ζητάει βοήθεια από τον Διήφοβο, αλλά δεν ήταν εκεί.)

2      Η δεύτερη φάση της μονομαχίας ( 296- 366) :

Ο δραματικός μονόλογος του Έκτορα

Η τελική φάση-  ο θάνατος του Έκτορα

          Ο πρώτος διασυρμός του νεκρού Έκτορα και ο θρίαμβος του Αχιλλέα ( 367 – 394)

Ομήρου Ιλιάς

Ομήρου Ιλιάδα, σχολιασμός διδακτικών ενοτήτων from Georgia Dimitropoulou

Β΄ Στάσιμο, στ. 1425-1499

Το συναισθηματικό κλίμα

Α΄ στροφικό σύστημα: υποβλητικό, μυστηριακό, πένθιμο. Κεντρικό μοτίβο ο θάνατος, ο χειμώνας, ο αφανισμός του ανθρώπινου γένους, πόνος, απελπισία, απόγνωση(η ανατροπή) 

Β΄ στροφικό σύστημα: αναστάσιμο, πανηγυρικό, χαρμόσυνο, αισιόδοξο με τους αλαλαγμούς της πομπής των μαινάδων. Τη νεκρή φύση του χειμώνα διαδέχεται η Άνοιξη, η ζωή ξαναβρίσκει τον κανονικό της ρυθμό( αποκατάσταση της ισορροπίας) 

Θέματα:

1)Ο μύθος της Περσεφόνης:  Σύμφωνα με το μύθο, η Περσεφόνη, κόρη της Δήμητρας και του Δία, συνήθιζε να παίζει με τις φίλες της, τις Νύμφες, στην Έννα, περιοχή στο κέντρο της Σικελίας. Μια μέρα, ενώ έτρεχε στο δάσος και έπαιζε, την είδε ο Πλούτωνας και την ερωτεύτηκε παράφορα για την ομορφιά της. Σε συνεννόηση με το Δία άρπαξε την Περσεφόνη, την πήγε στον Κάτω Κόσμο και την έκανε γυναίκα του.

                Η Δήμητρα που είχε μεγάλη αδυναμία στην Περσεφόνη, γύρισε όλη τη γη και προσπάθησε με κάθε τρόπο να βρει την πολυαγαπημένη της κόρη. Μεταμορφωμένη σε γριά για να μην την αναγνωρίσουν πήγαινε σε πόλεις και χωριά και ρώταγε όποιον έβρισκε στο δρόμο της μήπως ήξερε πού ήταν η μονάκριβή της Περσεφόνη. Λέγεται ότι όσο πέρναγε ο καιρός υπέφερε τόσο πολύ από την απώλεια της Κόρης, που δεν επέτρεπε τη γη να ανθίσει, να βγάλει λουλούδια και καρπούς για να τραφούν οι άνθρωποι. Η Δήμητρα ήταν αμετανόητη και αποφασισμένη για τα πάντα.

                Ο Δίας, που έβλεπε ότι η Δήμητρα ήταν οργισμένη, έστειλε τον Ερμή στον Άδη για να παρακαλέσει και να πείσει τον Πλούτωνα να στείλει την Περσεφόνη πάλι πίσω στη μητέρα της.  Ο θεός του Κάτω Κόσμου, που ήταν πονηρός και ερωτευμένος με την Περσεφόνη, δέχτηκε να την αφήσει αλλά πριν την αποχαιρετήσει της έδωσε να φάει μερικούς σπόρους από ρόδι. Οι σπόροι αυτοί ήταν μαγικοί με αποτέλεσμα η Περσεφόνη να δεθεί άρρητα με το βασίλειό του.

                Τη λύση την έδωσε ο Δίας, που τελικά μεσολάβησε και κατόρθωσε να συμβιβάσει τον  Πλούτωνα και τη Δήμητρα. Τους έξι μήνες του έτους η Περσεφόνη ζούσε με τη μητέρα της. Η γη τότε ήταν ανθισμένη και δεχόταν με ευχαρίστηση τους καρπούς των ανθρώπων, ενώ τον υπόλοιπο μισό χρόνο, η Κόρη κατέβαινε στα έγκατα της γης και περνούσε το καιρό της με τον άντρα της. Η Δήμητρα τότε δεν επέτρεπε σε κανέναν ανθό να ξεπροβάλει, δείχνοντας έτσι τον καημό της για την απώλεια της κόρης της.

 

Peter Paul Rubens, Η αρπαγή της Περσεφόνης από τον Πλούτωνα

2) Στάσιμο: συνδυασμός λόγου, μουσικής και κίνησης. Για τη λειτουργία του συγκεκριμένου στάσιμου έχουμε να πούμε ότι: α) Πολλοί μελετητές πιστεύουν ότι δεν έχει καμία σχέση με όσα προηγήθηκαν και ότι είναι εμβόλιμο, δηλαδή μια ωδή άσχετη με τα δρώμενα. Τότε γιατί το έβαλε ο Ευριπίδης;

Εμβόλιμο(<εμβάλλω): η λυτρωτική δύναμη των ενθουσιαστικών, οργιαστικών, βακχικών τελετών (Β΄ αντιστροφή) παρηγορεί με τη μουσική,  χορό και ενθαρρύνει τους τσακισμένους από την ήττα στη Σικελία Αθηναίους. (πβ. Υπαινιγμός για Αλκιβιάδη- Ελευσίνια Μυστήρια, στ. 1484-85). Θεωρούν ότι το στάσιμο απευθυνόταν στο κοινό: έμμεσα οι Αθηναίοι παροτρύνονται να ελπίζουν σε ένα καλύτερο μέλλον, μια που στη ζωή ο πόνος και η χαρά εναλλάσσονται.

β) Άλλοι πάλι μελετητές θεωρούν ότι δεν είναι εμβόλιμο αλλά ότι συνδέεται οργανικά με το υπόλοιπο έργο. Η Ελένη και η Περσεφόνη έχουν κοινά στοιχεία.

1.    παράλληλοι οι βίοι Ελένης, Περσεφόνης: θύματα αρπαγής, αναζητήθηκαν από τους δικούς τους, ένας θάνατος, πραγματικός της Περσεφόνης, πλαστός του Μενέλαου, αίσιο τέλος με τη λύτρωση της Δήμητρας – προοικονομία αίσιας έκβασης τραγωδίας, λατρεία Ελένης στη Σπάρτη ως θεάς της βλάστησης.)

2.    Θρησκευτικές αναζητήσεις Ευριπίδη, ενδιαφέρον για οργιαστικές λατρείες, ταύτιση Κυβέλης-Ρέας με τη Δήμητρα (412 πΧ-εισαγωγή λατρείας Κυβέλης στην Αθήνα). 

Η Δήμητρα θρηνεί την κόρη της (Evelyn de Morgan, 1906)

3) Η παράδοση των αρχαίων κειμένων: Η Β ́ αντιστροφή είναι εξαιρετικά δυσνόητη. Είναι πολύ μεγάλος ο κόπος όσων προσπάθησαν να σώσουν την ιστορία. Τα δράματα στην αρχή δε  γράφονταν για να διαβάζονται, αλλά μόνο για να διδάσκονται στα δημόσια θέατρα. Οι γραφείς, επομένως, οι οποίοι αντέγραφαν τα κείμενα, δεν ενδιαφέρονταν τόσο για την ορθή παράδοση του κειμένου, όσο για την ευκολία και την εξυπηρέτηση των ηθοποιών. Γι’ αυτό το λόγο δεν σκοτίζονταν, αν δημιουργούνταν λάθη στο κείμενο. Τούτο οφείλεται επίσης στο γεγονός ότι οι βιβλιοπώλες ήθελαν να ικανοποιήσουν τους πελάτες τους, οι οποίοι, επειδή δεν μπορούσαν να έρθουν στην Αθήνα για να παρακολουθήσουν τις παραστάσεις, ήθελαν τουλάχιστον να διαβάσουν τα έργα των μεγάλων δραματοποιών. Έτσι οι βιβλιοπώλες πλήρωναν όσο το δυνατόν περισσότερους αντιγραφείς για να ανταποκριθούν στη ζήτηση αυτή. Επίσης, νοθεύσεις και αλλοιώσεις στο κείμενο έκαναν και οι ίδιοι οι ηθοποιοί που τροποποιούσαν το κείμενο για δική τους ευκολία. Εύκολα καταλαβαίνουμε, λοιπόν, ότι αφού τα πρώτα αντίγραφα περιείχαν λάθη, τα λάθη αυτά κληροδοτούνταν και στις μελλοντικές εκδόσεις του κειμένου. Η παράδοση του κειμένου επομένως είναι πολύ προβληματική. Το κείμενό μας είναι μια μόνο μεταφραστική εκδοχή. Υπάρχουν και πολλές άλλες.

4) Ο θρησκευτικός χαρακτήρας του αρχαίου δράματος: Η προέλευση της τραγωδίας είναι θρησκευτική (αρχικά είχε θρησκευτικό περιεχόμενο γενικά, αναφορές ειδικά στο Διόνυσο και στις βακχικές τελετές. Επίσης, στην ορχήστρα του θεάτρου υπήρχε βωμός αφιερωμένος στο Διόνυσο). Κατά την εξέλιξη του δράματος ο θρησκευτικός χαρακτήρας επέζησε κυρίως στα στάσιμα.

•  «Παρέλαση» θεών(του Ολύμπου, του Κάτω Κόσμου), αναφορά σε περιστατικά της ζωής τους. 
•  Διόνυσος, Μαινάδες, Βακχικές τελετές, θρησκευτικά σύμβολα, μουσικά όργανα.
•  Ανάμειξη στοιχείων από τις λατρείες Κυβέλης – Διονύσου (πρώιμος θρησκευτικός συγκρητισμός)

“Ιθάκη” σε ένα μικρό κόμικ.

Ο αντιπολεμικος χαρακτήρας της Ελένης του Ευριπίδη

Ευριπίδη, Ελένη: Ο αντιπολεμικός χαρακτήρας του έργου from Georgia Dimitropoulou

Φάλαγγα - Λοξή φάλαγγα

Φάλαγγα

                Με τον όρο φάλαγγα ονομάστηκε στην αρχαία Ελλάδα η παραλληλόγραμμη διάταξη μάχης με ιδιαίτερη οργάνωση από οπλίτες που πολεμούσαν σε πυκνή παράταξη με τα δόρατά τους προτεταμένα. Ο οπλίτης στην αρχαιότητα, ο στρατιώτης δηλαδή του πεζικού με βαρύ οπλισμό που πολεμούσε σε σχηματισμό φάλαγγας, ήταν ο κατεξοχήν πολεμιστής της κλασικής Ελλάδας. Ήταν βαριά οπλισμένος με δόρυ, θώρακα και μεγάλη ασπίδα. Το όνομα οπλίτης (ὁπλίτης) προέρχεται από την ονομασία της μεγάλης στρογγυλής ασπίδας (ὅπλον). Κατά συνέπεια, η φάλαγγα ήταν σαν μια κινούμενη μάζα ανθρώπων και μετάλλου, καθώς κάθε οπλίτης έφερε οπλισμό που ξεπερνούσε τα 25 κιλά.

                Δημιουργοί και οργανωτές αυτού του είδους της στρατιωτικής παράταξης φέρονται στη Παγκόσμια Ιστορία οι Αρχαίοι Έλληνες. Αργότερα, ο Επαμεινώνδας θα εφαρμόσει με την φάλαγγα του, μια τακτική που έμεινε στην ιστορία ως λοξή φάλαγγα, επειδή δεν ενεπλέκωντο ολόκληρος ο σχηματισμός σε μάχη την ίδια στιγμή, αλλά σταδιακά και ήταν ενισχυμένη με περισσότερο βάθος στο σημείο που θα αντιμετώπιζε το ισχυρότερο κέρας του εχθρού. Κατά τους Μακεδονικούς χρόνους φάλαγγα πλέον ονομάζεται και το, υπό ενός εκάστου στρατηγού – αρχηγού, στράτευμα όπως η φάλαγγα του Φιλίππου, η φάλαγγα του Περδίκκα κλπ. Πράγμα που σημαίνει ότι το είδος αυτό στρατιωτικού σχηματισμού είχε πλέον γενικευθεί στον ελλαδικό χώρο.

                Κατά τη παράταξη σε μάχη η φάλαγγα, το πρώτο μισό του 5ου αιώνα π.Χ. είχε βάθος 8 ζυγών. ενώ κατά τη περίοδο της μεγάλης ακμής της, στις αρχές του 4ου αιώνα π.Χ. είχε βάθος 12-16 ζυγών. Ωστόσο, κατά τη διάρκεια της μάχης της Μαντίνειας η Θηβαϊκή φάλαγγα παρατάχθηκε με βάθος 50 ζυγών. Η συνηθισμένη παράταξη στις μάχες, κατά την αρχαιότητα, ήταν σε τρεις γραμμές (δεξιά, κεντρική, αριστερή), με το ίδιο βάθος, ανάλογο με τον αριθμό των οπλιτών. Η φάλαγγα διακρινόταν στο «δεξιό» και το «αριστερό κέρας» και το «μέσον» που αποκαλούνταν «ομφαλός».

                Η κύρια τακτική που εφάρμοζε η φάλαγγα ήταν ο ωθισμός, της άσκησης, δηλαδή, πιέσεως στην αντίπαλη παράταξη. Πιο συγκεκριμένα, οι πίσω γραμμές έσπρωχναν (ωθούσαν) τις μπροστινές, οι οποίες με την σειρά τους, έσπρωχναν τις πρώτες γραμμές του εχθρού. Έτσι, στις πρώτες 2-4 γραμμές της αντίπαλης παράταξης, ασκούνταν τρομερή πίεση, με αποτέλεσμα πολλοί πολεμιστές, μην αντέχοντας, να πέφτουν στο έδαφος και να ποδοπατούνται από την προελαύνουσα αντίπαλη παράταξη. Κατά αυτόν τον τρόπο κρίνονταν, κυρίως, οι μάχες μεταξύ οπλιτών, για αυτό και οι νεκροί της σύγκρουσης ήταν λίγοι. Εκεί όπου υπήρχαν οι περισσότερες απώλειες, ήταν η καταδίωξη, κατά την οποία οι ηττημένοι οπλίτες διέλυαν τον σχηματισμό τους και υποχωρούσαν άτακτα. Συνεπώς, οι οπλίτες που υπηρετούσαν στη φάλαγγα έπρεπε να είναι γυμνασμένοι και να έχουν εξαιρετική φυσική κατάσταση.

Λοξή φάλαγγα

                Τρόπος ανάπτυξης του στρατιωτικού σχηματισμού, που εφαρμόστηκε για πρώτη φορά από το διάσημο στρατηγό των Θηβαίων, Επαμεινώνδα, στη μάχη των Λεύκτρων, κατά των Σπαρτιατών, υπό τον Κλεόμβροτο. Αυτή η τακτική ξαναχρησιμοποιήθηκε πολλές φορές στην στρατιωτική ιστορία, ειδικά όταν ο ένας από τους δύο αντιπάλους είχε γενική αριθμητική υπεροχή. Συγκεκριμένα, το 371 π.Χ. η αριθμητική δύναμη των δύο αντιπάλων ήταν σχεδόν δύο προς ένα υπέρ των Σπαρτιατών. Για να αντιμετωπίσει ο Επαμεινώνδας την σε βάρος του γενική αριθμητική ανισότητα, επινόησε μια τακτική που του προσέφερε τοπική αριθμητική υπεροχή. Ενίσχυσε ιδιαίτερα την αριστερή του πλευρά, στοχεύοντας να αιφνιδιάσει τους Σπαρτιάτες και με το ισχυρό αριστερό τμήμα του στρατού του να νικήσει το δεξιό των Σπαρτιατών. Σκέφθηκε, λοιπόν, ο Επαμεινώνδας ότι για να νικήσει κάποιος τον αντίπαλο δεν είναι απαραίτητο να τον νικήσει συγχρόνως σε όλη του την παράταξη. Αν συγκεντρώσει μεγάλη δύναμη στο κέντρο της παράταξης του αντίπαλου και το διασπάσει, είναι φυσικό τα δύο άκρα του εχθρού, που θ’ αποκοπούν κι απομονωθούν, να τρομοκρατηθούν και να νικηθούν. Επίσης αν συγκεντρώσει μεγάλη δύναμη σε ένα από τα άκρα του αντιπάλου και τη νικήσει, θα βρεθεί στα μετόπισθεν του κέντρου του και της άλλης πτέρυγας και εύκολα θα τους νικήσει. Για να το πετύχει αυτό παρέκλινε της κλασικής μέχρι τότε παράταξης των στρατευμάτων. Καινοτομώντας, σχημάτισε τη διάταξη μάχης "εις ανομοιόμορφον βάθος ζυγών", ενώ συγχρόνως έδωσε σε αυτήν κατεύθυνση λοξή ως προς την αντίπαλη διάταξη.  Ως τότε δηλαδή οι στρατοί παρατάσσονταν κατανέμοντας σε ίδιο βάθος τους στρατιώτες -σε ίσο αριθμό σειρών. Οι Σπαρτιάτες εκείνη την ημέρα φέρονται ότι είχαν πάλι παρατάξει σε ευθεία το στρατό τους με κλασική κατανομή δυνάμεων, δηλαδή ισομερώς και σε βάθος περίπου 12 σειρών σε όλο το μήκος. Ο Επαμεινώνδας επίσης κράτησε ίσο το βάθος (με λίγες σειρές) σε όλο το μήκος της δικής του παράταξης, αλλά ειδικά στην αριστερή πλευρά, παρέταξε 50 σειρές. Αποσκοπούσε (και επέτυχε) να δώσει ένα ισχυρό χτύπημα τοπικά, να νικήσει το αριστερό τμήμα και, καθώς εκεί βρίσκονταν οι επίλεκτες μονάδες των Σπαρτιατών, να κάμψει το ηθικό όλων των αντιπάλων και να τους νικήσει, κάτι το οποίο κατάφερε.

                Όταν ο Κλεόμβροτος είδε τους Θηβαίους έτοιμους για μάχη σε πεδινό σημείο, έσπευσε κι αυτός ν’ αντιπαραταχθεί στην πεδιάδα με τον κλασικό τρόπο. Ο Επαμεινώνδας, αφού παρέταξε τους οπλίτες του κατά το δικό του σχέδιο, είχε την ευφυή έμπνευση να τοποθετήσει πίσω από τη φάλαγγα των 50 ζυγών ως εφεδρεία την επίλεκτη μονάδα του, τον Ιερό Λόχο, υπό τον Πελοπίδα, ώστε να παρέμβει και να εξουδετερώσει τυχόν κυκλωτική κίνηση του εχθρού. Μπροστά, όμως, έβαλε το άριστο ιππικό του, που υπερείχε του σπαρτιατικού. Και ο Κλεόμβροτος, μιμούμενος τον Επαμεινώνδα, παρέταξε μπροστά από το πεζικό του το ιππικό. Όταν άρχισε η μάχη συνέβη ό,τι προέβλεψε ο Επαμεινώνδας: οι Θηβαίοι εύκολα κατατρόπωσαν τις κατώτερες ιππικές δυνάμεις των Σπαρτιατών και τις έσπρωξαν πάνω στους πεζούς. Επακολούθησε σύγχυση. Τότε ο Κλεόμβροτος, για να αποκαταστήσει τα πράγματα, διέταξε το πεζικό να βαδίζει μπροστά, ο ίδιος οδηγώντας τη δεξιά του πτέρυγα. Τότε ο Επαμεινώνδας και ο Πελοπίδας με την τεράστια δύναμή τους της αριστερής πτέρυγας έπεσαν με ορμή στον Κλεόμβροτο και τη δεξιά του πτέρυγα. Η σύγκρουση υπήρξε φοβερή. Οι Σπαρτιάτες, όσο γενναία κι αν πολέμησαν, ήταν αδύνατο ν’ αντισταθούν στην 4πλάσια δύναμη που είχαν απέναντί τους. Σκοτώθηκε ο Κλεόμβροτος, ο πολέμαρχος Δείνων και ο Σφοδρίας και άλλοι πολλοί αξιωματούχοι. Η δεξιά πτέρυγα των Σπαρτιατών τράπηκε σε φυγή και γύρισε στο στρατόπεδό της. Μετά από αυτό τους μιμήθηκαν και οι άλλες δύο πτέρυγές τους καταφεύγοντας στα χαρακώματά τους. Από τους 700 που πριν λίγο εξήλθαν του στρατοπέδου επανήλθαν οι 300. 1.000 και πλέον Λακεδαιμόνιοι έμειναν νεκροί στο πεδίο της μάχης. Οι Σπαρτιάτες ζήτησαν ανακωχή για να θάψουν τους νεκρούς τους. Οι Θηβαίοι κράτησαν τα όπλα των πεσόντων.

                Το άμεσο αποτέλεσμα της Μάχης των Λεύκτρων ήταν η κατάλυση της Σπαρτιατικής ηγεμονίας στην Ελλάδα και η βαθμιαία αντικατάστασή της από την ηγεμονία της Θήβας. Στο πεδίο της μάχης έλαμψε η στρατιωτική ιδιοφυΐα του Επαμεινώνδα, που μνημονεύεται έκτοτε ως ένας από τους μεγαλοφυέστερους στρατηλάτες όλων των εποχών. Η λοξή φάλαγγα, που εφάρμοσε για πρώτη φορά, αποτελεί σταθμό στην εξέλιξη της στρατιωτικής τέχνης και χρησιμοποιήθηκε από πολλούς κατοπινούς μεγάλους στρατηλάτες.

Η κυριαρχία της Θήβας στην Ελλάδα: ww.slideshare.net/Kvarnalis75/4-12085376?related=1

πηγές:http://el.wikipedia.org/wiki/%CE%A6%CE%AC%CE%BB%CE%B1%CE%B3%CE%B3%CE%B1 

http://archaia-ellada.blogspot.gr/2014/01/blog-post_5649.html

http://www.ekivolos.gr/Loksh%20falaga.htm