ΕΥΡΙΠΙΔΗ ΕΛΕΝΗ ΕΠΙΠΑΡΟΔΟΣ – ΣΤΙΧΟΙ: 576-587 Β' ΕΠΕΙΣΟΔΙΟ 1η ΣΚΗΝΗ ΣΤΙΧΟΙ: 588-658

ΔΟΜΗ - ΕΝΟΤΗΤΕΣ - ΠΛΑΓΙΟΤΙΤΛΟΙ

1η επιπάροδος στ.576 - 587 Το ευχάριστο νέο

2η 1η σκηνή στ. 588 - 602 Αισιοδοξία της Ελένης

3η 1η σκηνή στ. 603 - 621 Η λαχτάρα της Ελένης

4η 1η σκηνή στ. 622 - 627 Μονομερής αναγνώριση

5η 1η σκηνή στ. 628 - 653 Η αντίδραση του Μενελάου

6η 1η σκηνή στ. 654 - 658 Επιστροφή στη δυστυχία

ΕΠΙΠΑΡΟΔΟΣ στ. 576 - 587: Η επανεμφάνιση του Χορού, η δεύτερη κατά κάποιο τρόπο είσοδός του στην ορχήστρα, είναι κάτι σπάνιο στην τραγωδία. Καινοτομία του Ευριπίδη ο περιορισμός του αριθμού και της έκτασης των χορικών. Ανάμεσα στο Α΄ και στο Β΄ Επεισόδιο δεν μεσολαβεί απλώς χορικό μικρής έκτασης, αλλά λίγοι μόνο στίχοι ενός χαρούμενου τραγουδιού που ψάλλει ο Χορός με την Ελένη, καθώς μπαίνουν στην ορχήστρα με ανάλαφρο βηματισμό με τη συνοδεία αυλού.

            Ο Χορός πληροφορεί τους θεατές για την προφητεία της μάντισσας Θεονόης (ο χρησμός της συμφωνεί με τα λόγια του Ερμή στ.69-71 και ακυρώνει την πληροφορία του Τεύκρου). Ο Μενέλαος δεν πέθανε, περιπλανιέται σε ξένα ακρογιάλια αναζητώντας την πατρίδα. Οι θεατές γνωρίζουν ότι ο Μενέλαος είναι παρών και ακούει το τραγούδι του Χορού (τραγική ειρωνεία), το οποίο διακόπτει η Ελένη που ξαναμπαίνει στη σκηνή.

Περιεχόμενο 1^ης Σκηνής

ΣΤΙΧΟΙ:566-606: Μονόλογος Ελένης (Χαρούμενη, πρόσωπο τραγικό, πιστή και αφοσιωμένη στο Μενέλαο, όταν ο Μενέλαος δεν την πιστεύει νιώθει και πάλι δυστυχισμένη.)

            Η ηρωίδα επιβεβαιώνει την πληροφορία του Χορού. Το μόνο που δεν έχει αποκαλύψει η μάντισσα είναι αν ο Μενέλαος θα σωθεί στην Αίγυπτο. Η Ελένη γεμάτη απορία διερωτάται πότε θα αντικρίσει τον άντρα της. Όταν βλέπει τον ξένο αιφνιδιάζεται, φοβούμενη μήπως κάποια πλεκτάνη ετοίμασε ο Θεοκλύμενος. Τρέχει στο μνήμα του Πρωτέα. Ενώ ο Μενέλαος την ακολουθεί, εκείνη νομίζει πως την καταδιώκει.

ΣΤΙΧΟΙ:607-658: Διάλογος Ελένης – Μενέλαου(Δύσπιστος, πιστός στη σύζυγό του, βρίσκεται σε πλήρη νοητική σύγχυση και ψυχική αναταραχή. Τόσο η Ελένη όσο και ο Μενέλαος παρουσιάζουν έντονες συναισθηματικές διακυμάνσεις, που ξεκινούν από τη χαρά και ον ενθουσιασμό και φτάνουν στο φόβο και την απόγνωση). Αμφιβολίες ήρωα.

            Ο Μενέλαος την παρακαλά να σταματήσει. Στην άγνωστη γυναίκα αναγνωρίζει την Ελένη. Εκείνη παρεξηγεί τη στάση του και είναι πεπεισμένη πως τον έστειλε ο Θεοκλύμενος. Ο Μενέλαος προσπαθεί να εξηγήσει την έκπληξή της. Η Ελένη τον αναγνωρίζει. Ρωτούν ο ένας τον άλλο και ομολογούν. Η ίδια έχει πειστεί ότι μπροστά της βρίσκεται ο άντρας της. Ο Μενέλαος, όμως, νομίζει ότι βλέπει μπροστά του το φάντασμά της και επικαλείται την Εκάτη. Η Ελένη προσπαθεί να τον καθησυχάσει: η «άλλη» Ελένη που κρατά στη σπηλιά είναι το είδωλό της, που πήγε στην Τροία σύμφωνα με τη θέληση της Ήρας. Η πραγματική Ελένη είναι μπροστά του. Ο Μενέλαος δυσπιστεί και είναι έτοιμος να φύγει. Η Ελένη εκλιπαρεί. Βλέπει να πέφτει σε δυστυχία. Η επιστροφή στην Ελλάδα φαντάζει ανεκπλήρωτο όνειρο.

ΕΞΕΛΙΞΗ ΥΠΟΘΕΣΗΣ

            Η 1^η σκηνή του β επεισοδίου είναι σημαντική. Η πληροφορία που δίνει η Θεονόη ότι ο Μενέλαος ζει συνεπάγεται αλλαγή της δραματικής κατάστασης και προώθηση της δράσης. Αποτέλεσμα της παραπάνω πληροφορίας είναι η αλλαγή της συναισθηματικής κατάστασης της Ελένης.  (δραματικός ρόλος πληροφορίας Θεονόης). Μετά τη μεμονωμένη παρουσίαση των δύο συζύγων επέρχεται η συνάντησή τους. Εδώ προωθείται η διαδικασία της αναγνώρισης, όμως δεν ολοκληρώνεται. Η Ελένη αναγνωρίζει το Μενέλαο που αρνείται να πιστέψει αυτό που βλέπει και βρίσκεται σε πλήρη σύγχυση. Στη σκηνή αυτή με τις μεγάλες ψυχολογικές μεταπτώσεις της Ελένης υπάρχει έντονη εσωτερική δράση, δηλαδή έντονες συναισθηματικές καταστάσεις και μάλιστα σε εναλλαγή.

Βασική ιδέα: στ.650 Το σώμα είναι η πραγματική μας υπόσταση (το είναι, η ουσία). Το όνομα -καλό ή κακό- είναι η φήμη και γενικότερα η γνώμη, εντύπωση που σχηματίζουν οι άλλοι (φαίνεσθαι). Ο Ευριπίδης υποστηρίζει ότι το όνομα πάει παντού και όχι το σώμα και θέτει το ζήτημα πως μας βλέπουν οι άλλοι και πως είμαστε πραγματικά.

Στάδια αναγνώρισης

α. Η απόκρυψη της ταυτότητας κάποιου προσώπου, η οποία επιτυγχάνεται με την παραμόρφωση ή τη μεταμόρφωση ή την αφήγηση πλαστής ιστορίας.

β. Η απομόνωση. Τα πρόσωπα προς αναγνώριση απομονώνονται από τα υπόλοιπα.

γ. Η αποκάλυψη της ταυτότητας. Σ’ αυτό το στάδιο αίρεται ή μεταμόρφωση ή παραμόρφωση.

δ. Η δυσπιστία. Αυτή εκφράζεται από το ένα εκ των δύο προσώπων (δραματική κορύφωση).

ε. Η ζήτηση αποδεικτικών στοιχείων.

στ. Η παρουσίαση αυτών των στοιχείων. Και

ζ. ο αναγνωρισμός, ο οποίος συνοδεύεται από ανάλογα συναισθήματα.

Λειτουργικός ρόλος αναγνώρισης

Είναι τεχνική που ξεμπλοκάρει την πλοκή, όταν φτάσει σε αδιέξοδο. Με την αναγνώριση τα δύο πρόσωπα συνενώνουν τις δυνάμεις τους και συμβάλλουν στην εξέλιξη της πλοκής, ώστε ο μύθος να φτάσει στη λύση του.

            Με την αναγνώριση σε δύο φάσεις έχουμε τραγική επιβράδυνση (χρήση μοτίβου είναι - φαίνεσθαι και τραγικής ειρωνείας), δηλαδή καθυστέρηση της εξέλιξης του δράματος που εξυπηρετεί τη θεατρική οικονομία. Συγκεκριμένα ο ποιητής με την επιβράδυνση εξάπτει τα συναισθήματα των θεατών και διατηρεί αμείωτο το ενδιαφέρον τους. Η καθυστέρηση της αναγνώρισης γίνεται εξαιτίας της προσκόλλησης των ηρώων στο φαίνεσθαι.

ΤΡΑΓΙΚΟ ΣΤΟΙΧΕΙΟ

Η συνεχής μετάπτωση των προσώπων και ο συνεχής διχασμός ενέχουν τραγικότητα (Η Ελένη αρχικά δεν αναγνωρίζει τον Μενέλαο. Στη συνέχεια η Ελένη τον αναγνωρίζει αλλά ο Μενέλαος δεν αναγνωρίζει την Ελένη). Εξάλλου η τύχη που συνιστά μια υπέρτατη δύναμη, υπερβαίνει τα πρόσωπα και τα καθιστά άβουλα όργανά της. Τραγική ειρωνεία στ. 593 - 594, 602 - 603, 613, 619, 647.

Οι ψυχολογικές μεταπτώσεις και οι διακυμάνσεις των συναισθημάτων της ηρωίδας:

1.      χαρά και έκπληξη, αναπτερωμένο ηθικό, ανακούφιση και αισιοδοξία (καλά νέα Θεονόης.)

2.      Ξάφνιασμα, έκπληξη, ταραχή, φόβος / απροσδόκητη εμφάνιση ρακένδυτου ζητιάνου (εμπόδιο το «φαίνεσθαι»), ανασφάλεια από τις απειλές του Θεοκλύμενου.(μήπως ο κουρελής άνδρας της στήσει παγίδα;)

3.      αναγνώριση του Μ. από την Ελένη : χαρά, συγκίνηση

4.      απογοήτευση, απόγνωση, επιστροφή στη δυστυχία(που δεν την αναγνωρίζει ο Μ)

Πρώτη αναγνώριση του Μενέλαου από την Ελένη:

1.      ομοιότητα του ανθρώπου με τον Μενέλαο

2.      ομολογία του Μενέλαου ότι είναι ο Μενέλαος

3.      πληροφορία της μάντισσας Θεονόης

            Η στάση του Μενέλαου απέναντι στην Ελένη είναι διστακτική έως απορριπτική: Δεν την αναγνωρίζει και δεν την πιστεύει τραγική ειρωνεία. Αιτίες: α)Έχει ήδη περάσει πολλές ταλαιπωρίες και βάσανα. (πόλεμος, περιπλάνηση) και β)Δυσκολεύεται να πιστέψει πως αυτό που ως τώρα νόμιζε ως πραγματικότητα (δηλαδή η παρουσία της άλλης Ελένης, του "ειδώλου" δίπλα του) ήταν μια απάτη.

            Τόσο οι συναισθηματικές διακυμάνσεις της ηρωίδας, όσο και η προσκόλληση του Μενέλαου στο φαινομενικό περιπλέκουν – επιβραδύνουν την προσδοκώμενη αναγνώριση, εντείνοντας τη δραματική ατμόσφαιρα και διεγείροντας τον έλεο και το φόβο των θεατών που γνωρίζουν την αλήθεια («είναι») και αγωνιούν για την τύχη των δύο συζύγων, δέσμιων του «φαίνεσθαι». Παράλληλα ο θεατής συνειδητοποιεί τη δυσκολία προσέγγισης της αλήθειας, ακόμα κι αν αυτή βρίσκεται δίπλα μας. Εμπόδια η άγνοια, οι ψευδαισθήσεις, ο φόβος, ο εγωισμός, το συμφέρον, οι προκαταλήψεις, οι εμμονές.

ΔΡΑΜΑΤΙΚΟ ΣΤΟΙΧΕΙΟ

Έντονο, από την είσοδο του Χορού και στη συνέχεια από την εμφάνιση της Ελένης, την στιχομυθία των κύριων προσώπων, τη ρευστότητα της συμπεριφοράς τους και της ψυχολογίας τους.

ΑΦΗΓΗΜΑΤΙΚΕΣ ΤΕΧΝΙΚΕΣ

Σκηνοθετικοί και σκηνογραφικοί δείκτες (στοιχεία όψης) Ο τόπος («Πάλι ξανάρχομαι στον τάφο ετούτον» στ. 588), τα ρούχα (σκευή) των ηρώων («η φορεσιά σου έτσι σε δείχνει» στ. 616, η σκευή του Μ παίζει σημαντικό ρόλο στην εξέλιξη του δράματος), η ψυχολογική κατάσταση («εσύ που φοβισμένη» στ 607, «σάστισα και βουβός έχω απομείνει» στ. 610) και η έντονη σωματική κίνηση και δράση («εσύ που φοβισμένη ορμάς» στ 607, «στάσου μην τρέχεις πια και μην τρομάζεις» στ. 617, «σταμάτα, μη μ’ αγγίζεις» στ. 629), αλλά και που δηλώνεται στο κείμενο αποτελούν σκηνογραφικούς και σκηνοθετικούς δείκτες.

Εκάτη: Κατά την Ελληνική Μυθολογία η Εκάτη εμφανίζεται σαν χθόνια θεότητα. Η Εκάτη, θεά της μαγικής τέχνης στον κάτω κόσμο, ήταν το μοναδικό παιδί των Τιτάνων Πέρση και Αστερίας. Από τους γονείς της κληρονόμησε δυνάμεις πάνω στη γη, τη θάλασσα και τον ουρανό. Βοήθησε τη θεά Δήμητρα στην αναζήτηση της Περσεφόνης και μετά την επανένωσή τους έγινε συνοδός της Περσεφόνης και σύντροφος του Άδη. Ήταν στενά συνδεδεμένη με τα Ελευσίνια μυστήρια. Η  Εκάτη βοηθά τους πολεμιστές στον πόλεμο και τους βασιλείς στην απονομή της δικαιοσύνης. Φέρνει τιμές στους αθλητικούς αγώνες, παραστέκει τους κυνηγούς και τους ψαράδες και μαζί με τον Ερμή, προστατεύει τα κοπάδια.

                Στους ύστερους χρόνους δόθηκε ιδιαίτερη έμφαση στη χθόνια υπόστασή της και στις μαγικές της ιδιότητες -προστάτρια των μαγισσών, που την επικαλούνταν όταν έκαναν μάγια. Τότε εμφανίστηκε με τρομακτική μορφή όπως η Μέδουσα και οι Ερινύες. Με την εκδοχή αυτή συνδέονται οι οικιακοί καθαρμοί, τα οξυθύμια, με τα οποία διώχνονταν από το σπίτι τα κακά πνεύματα. Οι αρχαίοι πίστευαν ότι ανακαλεί από τον Άδη πνεύματα νερών και στέλνει τα φαντάσματα.  Συχνά απεικονίζεται να κρατά δάδα και να ακολουθείται από σκύλους και κάποιες αποκρουστικές γυναίκες π.χ. Λάμια. Οι αρχαίοι πίστευαν επίσης ότι η Εκάτη εμφανίζεται σε τρίστρατα και γι' αυτό έστηναν εκεί βωμούς και έκαναν θυσίες προς τιμήν της.

http://afterschoolbar.blogspot.gr/2011/12/blog-post_09.html