Α 54-306 Ζωή και Οργάνωση Ελληνικού Στρατοπέδου

Α 54-306
ΖΩΗ ΚΑΙ ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΤΟΥ ΣΤΡΑΤΟΠΕΔΟΥ

                   Στην ενότητα αυτή βρίσκουμε αρκετά στοιχεία που αφορούν τη ζωή και την οργάνωση του στρα-τοπέδου• έτσι, βλέπουμε να λειτουργούν πολιτικές διαδικασίες, την παρουσία της θρησκευτικής εξουσίας, τον τρόπο συντήρησης του στρατεύματος στη διάρκεια μιας μακρόχρονης εκστρατείας, στοιχεία για το είδος των πολεμικών επιχειρήσεων που διεξάγονταν, τον τρόπο διανομής των λαφύρων. 

           Αναλυτικότερα: 1. H συνέλευση: στο αχαϊκό στρατόπεδο λειτουργεί ο θεσμός της συνέλευσης, η οποία φαίνεται να συγκαλείται, όταν πρόκειται να παρθούν αποφάσεις για σημαντικά ζητήματα. Σ’ αυτές συμμετέχει ο στρατός, αλλά δικαίωμα να εκφράσουν τη γνώμη τους φαίνεται πως είχαν μόνο οι βουλη-φόροι (στ. 145) αρχηγοί, δηλαδή οι αρχηγοί των στρατευμάτων, που ήταν συνήθως και οι βασιλιάδες των αντίστοιχων κρατών της εποχής. Όπως είδαμε προηγουμένως (ικεσία του Χρύση), η συνέλευση του στρα-τού είχε μάλλον περιορισμένες δικαιοδοσίες, αφού ο αρχιστράτηγος δεν δεσμευόταν να ακολουθήσει τη γνώμη της συνέλευσης (η απόφαση του Αγαμέμνονα σχετικά με το αίτημα του Χρύση είναι αντίθετη με τη γνώμη των υπόλοιπων Αχαιών), ενώ μπορούσε και να επιβάλει με τη βία την απόφασή του σε περίπτωση κάποιας αντίδρασης. Ωστόσο, η αντίδραση του Αχιλλέα στην άδικη απαίτηση του Αγαμέμνονα να πάρει το δώρο κάποιου άλλου αρχηγού, τη στιγμή που τα λάφυρα είχαν πια διανεμηθεί, υπονοεί ίσως τον δυνητικό, έστω, ρόλο της συνέλευσης ως εστίας αμφισβήτησης ή ελέγχου της εξουσίας. 

2. H ιεραρχία – Οι σχέσεις των αρχηγών με τον αρχιστράτηγο: είναι φανερό πως ο Αγαμέμνονας είναι ιεραρχικά ανώτερος, έχει τον ρόλο του αρχιστράτηγου και σ’ αυτόν οφείλουν να υπακούν οι υπόλο-ιποι αρχηγοί (στ. 79-80, 91-92). Το ρόλο του αρχιστράτηγου ανέλαβε ο Αγαμέμνονας, πιθανότατα γιατί ήταν ο ισχυρότερος από όλους τους άλλους ηγεμόνες (ήταν βασιλιάς των Μυκηνών, του ισχυρότερου κράτους της εποχής, κέντρο του μυκηναϊκού κόσμου) και συμμετείχε στην εκστρατεία με τη μεγαλύτερη στρατιωτική δύναμη (Κατάλογος Νηών, ραψ. B). Οι υπόλοιποι αρχηγοί που συμμετείχαν στην εκστρατεία όφειλαν να υπακούν στον αρχιστράτηγο. Ωστόσο πρόκειται για μια συμμαχία προσωρινή, για την επίτευξη συγκεκριμένου σκοπού, την άλωση της Τροίας. Μεταξύ των συμμάχων, μάλιστα, υπάρχουν και αρχηγοί κρατών που είναι ισάξιοι, ως προς το αξίωμα και την εξουσία που κατείχαν στο κράτος τους, με τον Αγα-μέμνονα (πρβλ. των Mυρμιδόνων δέσποζε, στ. 181). Αυτό αυξάνει την πιθανότητα εμφάνισης φαινομένων αμφισβήτησης της κεντρικής εξουσίας. Ουσιαστικά εδώ ο Αχιλλέας με τη στάση του αμφισβητεί την εξουσία του Αγαμέμνονα, κατηγορώντας τον για κατάχρηση εξουσίας, που αποσκοπεί στον προσωπικό του πλουτισμό (καταγγέλλει την αλαζονεία του, τον άδικο και προσβλητικό χαρακτήρα της αξίωσής του). Ως κίνηση αμφισβήτησης εκλαμβάνει και ο Αγαμέμνονας τη στάση του Αχιλλέα, κι αυτό ως έναν βαθμό καθορίζει και τη στάση του απέναντι στον ήρωα (πέρα από τον εγωκεντρισμό και την αλαζονεία του): το συγκεκριμένο φαινόμενο αμφισβήτησης πρέπει να παταχθεί, ώστε και να επιβεβαιωθεί η εξουσία του, αλλά και να παραδειγματιστούν οι υπόλοιποι αρχηγοί για να αποφευχθούν στο μέλλον παρόμοια κρούσ-ματα, που θα κλόνιζαν τη συμμαχία (πρβλ. στ. 186-188: για να μάθεις, / πόσο σου είμαι ανώτερος εγώ και να τρομάζει / και άλλος μ’ εμένα συγκριθεί και όμοιος να γίνει εμπρός μου). 

 3. O ρόλος της θρησκευτικής εξουσίας: σημαντικός φαίνεται να είναι ο ρόλος της θρησκευτικής εξου-σίας και στο πλαίσιο μιας εκστρατείας, όπως εξάλλου και στην κοινωνική και πολιτική ζωή σε περίοδο ει-ρήνης (σε κάθε εκστρατευτικό εγχείρημα οι άνθρωποι της ομηρικής εποχής θα επιδίωκαν να έχουν τους θεούς ευνοϊκούς απέναντί τους, να συμβουλεύονται τους μάντεις και με τους ιερείς, να απευθύνουν στο-υς θεούς προσευχές και να τελούν θυσίες). Στους στ. 63-64 ο Αχιλλέας προτείνει να συμβουλευτούν κά-ποιον μάντη, ιερέα ή ονειροκρίτη (ερμηνευτή ονείρων) για να μάθουν την αιτία της οργής του Απόλλωνα, και λίγο πιο κάτω ο μάντης Κάλχας αποκαλύπτει την αιτία. Μολονότι, όμως, οι μάντεις θεωρούνταν πρό-σωπα ιερά και απαραβίαστα, υπήρχαν περιπτώσεις που αντιμετώπιζαν τη βία της εξουσίας, όταν οι προβλέψεις τους δεν ικανοποιούσαν τις επιθυμίες των ηγετών, όπως φαίνεται από τον δισταγμό του Κάλ-χα να αποκαλύψει την αιτία του κακού, φοβούμενος πως θα ξεσπάσει επάνω του η οργή του Αγαμέμνο-να• φόβος που επαληθεύεται, όπως φαίνεται από την αντίδραση του αρχιστράτηγου (στ. 106-109). 

4. Τρόπος συντήρησης του στρατεύματος: ένας βασικός τρόπος εξασφάλισης ειδών διατροφής στη διάρκεια μιας μακρόχρονης εκστρατείας μακριά από την πατρίδα, όπως η Τρωική εκστρατεία, ήταν, σύμ-φωνα και με τους στ. 126-127, 164-169, οι ληστρικές επιδρομές στις γύρω περιοχές και η αποκόμιση κάθε είδους λαφύρων (αντικείμενα, ζώα, άνθρωποι). 

5. H διανομή των λαφύρων: η διανομή των λαφύρων γινόταν ανάλογα με τη θέση και το αξίωμα του κα-θενός. Το μεγαλύτερο και καλύτερο μερίδιο σαφώς έπαιρνε ο αρχηγός του στρατεύματος, ακολουθούσαν οι αξιωματούχοι (ευγενείς) και, τέλος, ό,τι απέμενε μοιραζόταν στους απλούς στρατιώτες. Στη συγκεκρι-μένη περίπτωση το μεγαλύτερο και καλύτερο μέρος των λαφύρων πήγαινε στον αρχιστράτηγο, έπειτα έπαιρναν το μερίδιό τους οι αρχηγοί των αγημάτων κι έπειτα ακολουθούσαν οι υπόλοιποι.

 6. Τρόποι διεξαγωγής του πολέμου: πέρα από τη σύγκρουση στο πεδίο της μάχης, όπου συμμετείχε όλο το στράτευμα, υπήρχαν και ειδικές αποστολές, όπως δείχνουν οι στ. 227-228: συγκεκριμένα αναφέ-ρεται το στήσιμο ενέδρας (αλλού –ραψ. K– βρίσκουμε την κατασκοπία). Αυτές οι ειδικές αποστολές είχαν αυξημένο βαθμό επικινδυνότητας και απαιτούσαν πείρα, ευστροφία και μεγάλη γενναιότητα, γι’ αυτό και σ’ αυτές λάμβαναν μέρος οι καλύτεροι του στρατεύματος, οι πολέμαρχοι (να οδηγείς τους πρώτους πολε-μάρχους, στ. 228), ενώ ένας από αυτούς, ο άριστος, είχε το γενικό πρόσταγμα και την όλη ευθύνη.

 Πολιτικές αντιλήψεις: στην ενότητα αυτή βρίσκουμε κάποιες πολιτικές αντιλήψεις της εποχής. Συγκεκ-ριμένα: – Στον στ. 118 ο Αγαμέμνονας δηλώνει: το καλό θέλω του λαού, ποτέ τον όλεθρό του (βέβαια εδώ ο Αγαμέμνονας μιλάει ως αρχιστράτηγος του στρατεύματος• ο ρόλος του όμως αντιστοιχεί σ’ εκείνον του ηγεμόνα ενός λαού).

 – Στον στ. 232 ο Αχιλλέας αποκαλεί τον Αγαμέμνονα λαοφάγο βασιλέα, που κυβερνά αχρείους. Το νόημα που προκύπτει από τα λόγια του Αχιλλέα είναι πως, όταν ο ηγέτης ενός λαού κάνει κατάχρηση της εξου-σίας του (όπως εδώ ο Αγαμέμνονας, που ιδιοποιείται αγαθά που ανήκαν στο στράτευμα), υπεύθυνος εί-ναι και ο λαός που ανέχεται αυτή την κατάχρηση (εδώ οι υπόλοιποι αρχηγοί, που ανέχονται την αδικία που διαπράττει ο Αγαμέμνονας). Μια τέτοια σκέψη όμως παραπέμπει σε περίοδο που ο λαός δεν χειροκ-ροτεί απλώς ή σιωπά σε όσα του ανακοινώνουν ή που, έστω, έχει αρχίσει να συνειδητοποιεί πως θα μπο-ρούσε να έχει και πιο ενεργό ρόλο (να αμφισβητεί, να ελέγχει). 

– Στον στ. 177 ο Αγαμέμνονας αναφερόμενος στους υπόλοιπους αρχηγούς τούς αποκαλεί διοθρέπτους βασιλείς. Στον χαρακτηρισμό αυτό βρίσκουμε την αντίληψη για τη θεϊκή καταγωγή, και μάλιστα από τον Δία, των βασιλιάδων. H αντίληψη αυτή μας φέρνει στον νου και τους ελέω Θεού μονάρχες (δηλαδή έλκο-υν την εξουσία τους από τον Θεό) νεότερων εποχών. 

– Στον στ. 239 οι Aχαιοί βασιλείς αποκαλούνται δικαιοκρίτες: όπως είναι γνωστό, οι ομηρικοί βασιλείς ασκούσαν και δικαστική εξουσία• αυτή η εξουσία θεωρούνταν πως τους είχε δοθεί από τον Δία. Aπό τα παραπάνω, και κυρίως από τις δύο πρώτες επισημάνσεις για τη σχέση μεταξύ ηγέτη και λαού, θα μπορο-ύσαμε να πούμε πως ο ομηρικός βασιλιάς, ή καλύτερα ίσως ο ιδανικός τύπος του ομηρικού βασιλιά, είχε κύριο έργο του την εξασφάλιση της τάξης και του δικαίου, με στόχο την ευημερία όλης της κοινότητας, όλων των υπηκόων του.