Έκτορας και Ανδρομάχη ΡΑΨΩΔΙΑ Ζ 369-529

22^η μέρα της Ιλιάδας, πύλες – τείχη Τροίας και ανάκτορο Τροίας

Η ποιητική λειτουργία της σκηνής: Σε μια κρίσιμη για του Τρώες στιγμή του πολέμου, ενώ το σχέδιο δικαίωσης του Αχιλλέα δεν έχει τεθεί ακόμα σ’ εφαρμογή, ο ποιητής μας γνωρίζει το πρωτοπαλίκαρο των Τρώων, τον Έκτορα ως σύζυγο και πατέρα και όλα όσα αυτός υπερασπίζεται στο πεδίο της μάχης. Η σκηνή είναι μια ειρηνική ανάπαυλα στα πολεμικά επεισόδια που προηγούνταν και σ’ αυτά που θ’ ακολουθήσουν. Ο Έκτορας θα πρωταγωνιστήσει στο εξής στις ήττες των Αχαιών κουβαλώντας όμως πάνω του τη σκιά του θανάτου του και τις προφητείες για την καταστροφή της Τροίας. Φαίνονται οι ανθρώπινες πλευρές των ηρώων και κατά συνέπεια και ο ανθρωπισμός του Ομήρου

και προβάλλει και ένα αντιπολεμικό μήνυμα. 

σκηνή	σκηνικό	τίτλος
1η 369 - 389	Ανάκτορο Έκτορα	Αναζήτηση Ανδρομάχης από τον Έκτορα
2η 390 - 494	Σκαιές Πύλες	Συνάντηση – συνομιλία Έκτορα και Ανδρομάχης
3η 495 – 502	Ανάκτορο Έκτορα	Θρήνος για τον Έκτορα
4η 503 – 529	Από τις Σκαιές Πύλες προς την τρωική πεδιάδα	Συνάντηση Πάρη - Έκτορα

ΑΝΑΛΥΣΗ ΣΤΙΧΩΝ
Στ. 369-389: Αναζήτηση της Ανδρομάχης από τον Έκτορα στο κατώφλι του σπιτιού του (1^η σκηνή: Έκτορας, οικονόμος, δούλες)

Ο Έκτορας έχει ήδη μιλήσει με τον Πάρη. Λίγο πριν βγει στη μάχη λοιπόν, έχοντας στο μυαλό του ότι ίσως αυτή είναι η τελευταία του ευκαιρία να αγκαλιάσει και να φιλήσει τη γυναίκα του και το γιο του, τρέχει να τους δει και να τους αποχαιρετήσει. Ψάχνει να τους βρει στο παλάτι. Όπως όμως μας εκμυστηρεύεται ο ποιητής, η Ανδρομάχη βρίσκεται μαζί με τον Εκτορίδη, το γιο του Έκτορα, Αστυάνακτα και την τροφό στον πύργο. Ο Όμηρος μας κάνει γνώστες αυτού του μυστικού και για να επιτείνει την αγωνία του αναγνώστη, αλλά και για να δώσει έμφαση στον αντίχτυπο που είχαν τα πολεμικά γεγονότα στους ανθρώπους που έμεναν πίσω. Ο Έκτορας δε γνωρίζει τίποτε από όλα αυτά και ζητά πληροφορίες από μια οικονόμο. Διατυπώνει λοιπόν μια σειρά από άστοχα ερωτήματα, που ενώ είναι εύστοχα και αληθοφανή, στην πραγματικότητα δεν οδηγούν στη σωστή απάντηση. Ο Όμηρος επέλεξε τη μέθοδο αυτή για να τονίσει το πού πραγματικά βρίσκεται η Ανδρομάχη εκείνη τη στιγμή και να μεγαλώσει την αγωνία των αναγνωστών. Η οικονόμος τελικά απαντά σε όλες τις άστοχες ερωτήσεις του Έκτορα και δίνει και επιπλέον πληροφορίες. Έτσι του αναφέρει την αιτία που οδήγησε την Ανδρομάχη στα τείχη (νίκες Αχαιών), την ψυχολογική κατάσταση στην οποία βρίσκεται (γεμάτη αγωνία ) και τέλος ότι δεν είναι μόνη της εκεί, ( με το γιο τους και την τροφό ).

Στ. 390-403: Συνάντηση Έκτορα – Ανδρομάχης στις Σκαιές πύλες (2^η σκηνή: Έκτορας, Ανδρομάχη, Αστυάναξ, παραμάνα)

Ο Έκτορας ανυπομονεί να δει την οικογένειά του. Φτάνοντας, η Ανδρομάχη προβάλλει ξαφνικά μπροστά του. Ο Όμηρος, παρατείνοντας την αγωνία όλων μας δεν προχωρά στην αφήγηση της συνάντησής τους, αλλά προτιμά να μας δώσει κάποιες πληροφορίες για την καταγωγή της Ανδρομάχης, ενώ για τον Αστυάνακτα μαθαίνουμε ότι ήταν ένα όμορφο μωρό και κάποια επιπρόσθετα στοιχεία για το όνομά του ( Σκαμάνδριο τον αποκαλούσαν οι γονείς του, από τον ποταμό Σκάμανδρο, που λατρευόταν ως θεός- προστάτης της πόλης και Αστυάνακτα τον ονόμαζαν οι Τρώες, βασιλιά της πόλης, προς τιμήν του πατέρα του που υπεράσπιζε την Τροία).

Στ. 404-439: Η πρόταση της Ανδρομάχης

Η Ανδρομάχη είναι θλιμμένη και ανήσυχη. Κλαίει, είναι φοβισμένη, γνωρίζει βαθιά μέσα της ότι αυτή είναι η τελευταία φορά που βλέπει τον Έκτορα. Η αγάπη για τον άντρα της την οδηγεί στο να προσπαθήσει να τον πείσει να μην επιστρέψει στη μάχη. Επειδή όμως ξέρει πως ο Έκτο-ρας δε θα την ακούσει, χρησιμοποιεί άλλους τρόπους για να τον μεταπείσει. Αρχικά, του λέει ότι οι Αχαιοί θα ορμήσουν και θα τον σκοτώσουν, αφήνοντας έτσι την ίδια χήρα και το παιδί τους ορφανό (1^ο επιχείρημα, αναφορά στο μέλλον του παιδιού της και το δικό της - προοικονομία). Θέλει να τον ταρακουνήσει συναισθηματικά και να του υπενθυμίσει ότι δεν έχει χρέος μόνο απέναντι στην πατρίδα, αλλά και απέναντι στην οικογένειά του. Κατόπιν, παραθέτει τα δεινά που η ίδια έχει ζήσει, για τα οποία υπεύθυνος είναι ο Αχιλλέας, αφού εκείνος της ξεκλήρισε όλη την οικογένεια (414 - 528 αποτελούν αναδρομική αφήγηση/ 2^ο επιχείρημα, αναφορά στο παρελθόν - επίκληση στο συναίσθημα). Επαναλαμβάνει το φόβο της ότι θα μείνει χήρα και ο Αστυάνακτας ορφανός, για να τονίσει ξανά αυτή την τραγική προοπτική. Κατά βάθος, παρά τις προσπάθειές, παρά τους ψυχολογικούς και συναισθηματικούς εκβιασμούς, γνωρίζει ότι ο Έκτορας θα γυρίσει στη μάχη. Η δική της πρόταση (3^ο επιχείρημα – αναφορά στο παρόν),  λοιπόν, είναι να μη φύγει από την Τροία, να πολεμήσει μέσα στην πόλη και να τοποθετήσει στα πιο ευάλωτα σημεία του τείχους τους πιο καλούς του άντρες.

 

Μοντέρνα εκδοχή της Ανδρομάχης

Στ. 440-465: Η απάντηση του Έκτορα

Ο Όμηρος παρουσιάζει τον Έκτορα με τέτοιο τρόπο, ώστε από την πρώτη στιγμή, αν και Τρώας, να είναι συμπαθής και αγαπητός. Ιδιαίτερα όταν μιλάει στη γυναίκα του με αγάπη και τρυφερότητα, αλλά και από το αίσθημα τιμής που τον διακατέχει. Έτσι εκφράζει την κατανόησή του για όσα είπε η Ανδρομάχη, αλλά δεν πρόκειται να κάνει αυτά που του πρότεινε. Αν δεν εμφανιστεί στη μάχη θα είναι υπεύθυνος για όσα θα ακολουθήσουν και η κοινωνική κατακραυγή μεγάλη, πράγμα που ισοδυναμεί με ατίμωση. Νιώθει επίσης την υποχρέωση να αυξήσει τη δόξα του πατέρα του και τη δική του. Η αξιοπρέπεια, η τιμή και η υστεροφημία αποτελούν σημαντικές αξίες γι’ αυτόν (απάντηση στο 3^ο επιχείρημα: η ηρωική του φύση δεν του επιτρέπει να προδώσει την πατρίδα). Ειλικρινής καθώς είναι δε λέει στην Ανδρομάχη ούτε για μια στιγμή ψέματα για να απαλύνει τον πόνο της. Και δικές του προβλέψεις είναι δυσοίωνες για το μέλλον. Η Τροία θα αλωθεί και οι δικοί του θα σκοτωθούν (απάντηση στο 2^ο επιχείρημα της Ανδρομάχης - προοικονομία). Τίποτε, όμως, δεν τον φοβίζει και δεν τον πληγώνει τόσο όσο η εικόνα της Ανδρομάχης να σύρεται στη σκλαβιά, να αναγκάζεται να υφαίνει αυτή μια βασίλισσα, σαν κοινή δούλα. Τρομάζει στην ιδέα ότι η γυναίκα του θα χάσει την τωρινή της δόξα κι εκείνος δε θα μπορεί να κάνει τίποτε για να το αλλάξει αυτό. Συγκινησιακά φορτισμένος, δηλώνει, ότι από το να τα δει όλα αυτά να γίνονται, προτιμά να πεθάνει. Πρόκειται για τον κλασικό ήρωα της ομηρικής εποχής , ο οποίος δε φοβάται τόσο το θάνατο, όσο τη ζωή μέσα στην ταπείνωση.

Η αγάπη που νιώθει για τη γυναίκα και το παιδί του αποτελούν πειρασμό για τον Έκτορα που μπορεί να τον απομακρύνουν από τον ηρωικό κώδικα των πολεμιστών της Ιλιάδας. Ο ήρωας συναισθάνεται τις οδυνηρές συνέπειες του θανάτου του, αλλά η ιδεολογία του και η επιθυμία του να κρατήσει ψηλά τη δόξα του πατέρα του δεν του επιτρέπουν να παραβεί αυτόν τον κώδικα συμπεριφοράς. Η επιλογή να δώσει μια μάχη εκ προοιμίου χαμένη, υπαγορεύεται από αυτή τη λογική. Η πολεμική ανδρεία και το κλέος (δόξα), οδηγούν στην υστεροφημία. Η ομηρική αιδώς (το ανάμεικτο συναίσθημα ντροπής, σεβασμού της κοινής γνώμης και του φόβου της ατίμωσης) βοηθά τον Έκτορα να ξεπεράσει το δισταγμό του. Ο φόβος του θανάτου υπερνικάται από το φόβο της ατίμωσης, κάνοντας τον Έκτορα ένα τραγικό πρόσωπο, που ακολουθεί την πορεία της μοίρας του.

Στ. 466-484: Ο Έκτορας με το γιο του

Οι δύο σύζυγοι είναι θλιμμένοι. Η ατμόσφαιρα βαριά. Το κλίμα όμως αλλάζει όταν ο Έκτορας σαν πατέρας στρέφεται προς το παιδί του και απλώνει τα χέρια του δείχνοντάς του την αγάπη του. Εκείνο φωνάζει και αρνείται να πάει κοντά του, γιατί τον φοβήθηκε όπως τον είδε με την περικεφαλαία. Οι δύο σύζυγοι γελούν. Ο Έκτορας βγάζει αμέσως την περικεφαλαία, φιλάει τον Αστυάνακτα τρυφερά και τον χορεύει στα πόδια του. Μετά από αυτές τις γλυκιές οικογενειακές στιγμές, στρέφεται προς τους θεούς και παρακαλάει το Δία και όλους τους υπόλοιπους, να κάνουν το γιο του μεγάλο και δυνατό βασιλιά της Τροίας και γενναίο πολεμιστή, όπως άλλωστε ήταν και ο ίδιος (τραγική ειρωνεία: οι Αχαιοί θα τον πετάξουν από τα τείχη της Τροίας). Σαν πατέρας θέλει το παιδί του να τον ξεπεράσει σε αξιοσύνη κι έτσι να δίνει χαρά στη μάνα του. Ονειρεύεται για το γιο του μια ζωή μακροχρόνια και ένδοξη, βλέπει το μέλλον με αισιόδοξη διάθεση. Τέλος, δίνει τον Αστυάνακτα στην Ανδρομάχη, που από τη μια γελάει με το παιδί που έχει στα χέρια της και από την άλλη κλαίει για τη σκληρή τους μοίρα.

Έκτορας: ως σύζυγος και πατέρας αγωνιά να δει τους αγαπημένους του, ως στρατιώτης νιώθει άβολα, βιάζεται να επιστρέψει στο πεδίο της μάχης. Ήρεμος, με κατανόηση, αλλά αμετακίνητος στα ηρωικά ιδανικά, το χρέος, τη δόξα, την ντροπή, το φόβο της ατίμωσης, την υστεροφημία, τον αγώνα χωρίς ελπίδα νίκης. Αφοσιωμένος σύζυγος, αγωνιά για τη μοίρα της γυναίκας του, την οποία τοποθετεί στην κορυφή της πυραμίδας των αγαπημένων προσώπων. Στοργικός και τρυφερός πατέρας, αφοπλίζεται μπροστά στη δύναμη της παιδικής αθωότητας, αισιόδοξος καθώς οραματίζεται το μέλλον του γιου του. Φιλικός, ευγενικός, καλοπροαίρετος απέναντι στον Πάρη και ευσεβής στου θεούς. Από τη συνάντηση λείπουν οι συναισθηματικές εξάρσεις. Ο πατέρας απλά πλησιάζει χωρίς να μιλήσει, απλά χαμογελά τρυφερά. Κυριαρχούν οικειότητα και ευγένεια. Μιλάει περισσότερο η γλώσσα του σώματος.

Στ. 484-493: Ο αποχαιρετισμός Έκτορα – Ανδρομάχης

Ο Έκτορας παρουσιάζεται γλυκός και τρυφερός προς τη γυναίκα του και προσπαθεί να την παρηγορήσει. Της λέει ότι δεν πρέπει να στενοχωριέται, γιατί δεν πρόκειται να πεθάνει παρά μόνο όταν έρθει η ώρα του, όπως όλοι οι άνθρωποι και καταλήγει μ’ ένα γνωμικό: «ο άνθρωπος είτε ανδρείος είναι είτε δειλός, δεν μπορεί να αποφύγει τη μοίρα του». Άλλος ένας, λοιπόν, παράγοντας εξίσου σημαντικός με την αξιοσύνη του κάθε πολεμιστή, είναι και η μοίρα που καθορίζει τον τελικό νικητή των μονομαχιών και το ποιος θα μείνει ζωντανός. Αν το έχει η μοίρα του γραμμένο να πεθάνει, ο θάνατος θα τον βρει ακόμη και μέσα στο σπίτι του. Στη συνέχεια, προτρέπει τη γυναίκα του να πάει στο σπίτι και να ασχοληθεί με τα δικά της έργα: την ηλακάτη (ρόκα, διχαλωτό ξύλο στο οποίο τοποθετείται μία ποσότητα μαλλιού για γνέσιμο), τον αργαλειό και το νοικοκυριό (ρόλος της γυναίκας της εποχής). Της δηλώνει ξεκάθαρα ότι εκείνος θα πάει να πολεμήσει (ρόλος του άνδρα της εποχής), γιατί αυτό είναι το καθήκον του, όπως το δικό της είναι η φροντίδα του σπιτιού και του παιδιού τους.Η σκηνή κλείνει όπως ακριβώς ξεκίνησε με την εικόνα της δακρυσμένης Ανδρομάχης (σχήμα κύκλου).

Ανδρομάχη : έντονη συναισθηματική φόρτιση, ταραχή, αγωνία για την τύχη του αγαπημένου συζύγου, πατέρα του παιδιού της και μοναδικού προστάτη της. Αποστολή της και χώρος ευθύνης της το σπίτι, η ζωή, η οικογένεια που προσπαθεί απεγνωσμένα να προστατεύσει επιστρατεύοντας φόβους για το μέλλον(406-412), το τραγικό παρελθόν(413-428), το επισφαλές παρόν(429-430). Φόβος και αγάπη την κάνουν τόσο εφευρετική που φτάνει να προτείνει στον  Έκτορα συγκεκριμένη αμυντική τακτική στηριγμένη σε λογική βάση. Με ανάμεικτα συναισθήματα πείθεται στις υποδείξεις του συζύγου της καθώς τον αποχαιρετά για τελευταία φορά.

Στ. 494-502: Θρήνος για τον Έκτορα (3^η σκηνή: Ανδρομάχη, Τρωαδίτισσες)

Ο Έκτορας φορά πάλι την περικεφαλαία του και γίνεται ξανά ο ατρόμητος πολεμιστής. Η Ανδρομάχη ρίχνοντας κλεφτές ματιές στον άντρα της που απομακρύνεται, είναι σίγουρη πως αυτός βαδίζει προς το θάνατο, ότι δε θα τον ξαναδεί, γι’ αυτό τον κοιτάζει όσο το δυνατόν περισσότερες φορές. Φτάνοντας στο παλάτι βρίσκει και τις άλλες γυναίκες εκεί και όλες μαζί αρχίζουν να θρηνούν τον Έκτορα. Οι στίχοι «απ’ τον πόλεμον κι απ’ τ’ ανδρειωμένα χέρια των Αχαιών δε θα σωθεί και δε θα γύρει πλέον» είναι προφητικοί.

Στ. 503-529: Η συνάντηση Πάρη – Έκτορα (4^η σκηνή)

Ο Πάρης βρισκόταν στο δωμάτιό του μέχρι που ο Έκτορας πέρασε από εκεί για να του θυμίσει με σκληρά και επικριτικά λόγια την ευθύνη του για όσα συμβαίνουν και το καθήκον του να ξαναπάρει τη

θέση του στη μάχη. Ζωσμένος με τον οπλισμό του βαδίζει γρήγορα σαν να έχει φτερά στα πόδια του. Κύρια χαρακτηριστικά του η ορμητικότητα, η περηφάνια, η ομορφιά (λάμπει σαν ήλιος). Συναντάει τον αδερφό του γεμάτος αγωνία μήπως έχει αργήσει. Ο Έκτορας βλέποντας τον Πάρη να έχει αναλάβει τις ευθύνες του και να είναι έτοιμος να πολεμήσει, δεν του μιλάει σκληρά. Τον αποκαλεί «γλυκέ μου» για να του δείξει την αγάπη του και αναγνωρίζει την ανδρεία του («ανδρειωμένος είσαι»). Δηλώνει ενοχλημένος καθώς αποφεύγει τη μάχη κι έτσι δίνει αφορμή να τον κατηγορήσουν οι Τρώες, που έχουν μπει στον πόλεμο εξαιτίας του. Όταν όμως τον βλέπει να αναλαμβάνει τις ευθύνες του αισιοδοξεί, ότι με τη θέληση του Δία όλα θα διορθωθούν (έμμεση παράκληση), η πόλη θα σωθεί κι οι Α-χαιοί θα γυρίσουν στην πατρίδα τους. Τότε οι ίδιοι θα μπορούν να χαίρονται τη ζωή και να κάνουν θυσίες στους θεούς (ειρωνεία).

Σύγκριση των λόγων Έκτορα και Ανδρομάχης:

Α. Οι δύο λόγοι αντιπροσωπεύουν δύο διαφορετικούς κόσμους: τον κόσμο της γυναίκας και εκείνον του άντρα.

Β. Ο κάθε κόσμος καθορίζεται από την ανατροφή, τον περίγυρο και την κοινωνία.

Γ. Ο κόσμος της γυναίκας είναι ο άντρας της και το παιδί της και χρέος της η φροντίδα τους και η οικονομία του οίκου (αργαλειός κλπ.)

Δ. Ο κόσμος του άντρα είναι η πατρίδα του και χρέος του να την υπερασπίζεται στην πρώτη γραμμη, να νικά και να κερδίζει τιμή και δόξα.

Ε. Κοινό στους δύο λόγους: νοιάζονται ο ένας για τον άλλο υπερβολικά και για τη μοίρα του.

Αφηγηματική τεχνική – αισθητικές παρατηρήσεις

Προοικονομίες: η πτώση της Τροίας (447-449), ο θάνατος του Έκτορα (464-465, 500-502), η σκλαβιά της Ανδρομάχης (454-463).

Επική ειρωνεία: ο ρόλος του Αχιλλέα στην τραγική τύχη της πατρικής της οικογένειας (413-428), οι αισιόδοξες προβλέψεις – ευχές του Έκτορα για το γιο του (475-481), οι αισιόδοξοι λόγοι του Έκτορα στον Πάρη (526-529).

Άστοχα ερωτήματα:στ.377-380 (ο Έκτορας αναζητά τη γυναίκα του και το γιο του και απορεί που είναι, δίνει ο ίδιος στην οικονόμο τις πιθανές απαντήσεις), 383-389 (η οικονόμος αναιρεί  τα λόγια του Έκτορα και τον πληροφορεί). Προβάλλονται όλοι οι πιθανοί προορισμοί (συνηθισμένοι – λογικοί), απορρίπτονται ένας – ένας ως σφαλεροί για να ακουστεί τελευταίος με έμφαση, βάρος και δύναμη ο σωστός. «η κοφτή λύση από την αρχή θα αδυνάτιζε κάθε κίνηση της φαντασίας». Η χρονοβόρα αυτή διαδικασία λειτουργεί παράλληλα και ως επιβράδυνση ανακόπτοντας την ένταση της αναζήτησης. (396-403 επιβράδυνση: πληροφορίες για την καταγωγή της Ανδρομάχης και το διπλό όνομα του μωρού, επιτείνει την αγωνία για τη συνάντηση). Τα άστοχα ερωτήματα είναι κλασικό μοτίβο και στα δημοτικά μας τραγούδια (ενισχύεται η άποψη για την προφορικότητα της επικής ποίησης).

Παρομοιώσεις : Το ανθρώπινο δυναμώνει, πλαταίνει καθώς  παραβάλλεται με το φυσικό, το μόνιμο, το καθολικό. Η αφήγηση αποκτά ποικιλία, ζωντάνια, παραστατικότητα.           

• στ. 401. Ο Αστυάνακτας όμορφος, ξεχωριστός, πολύτιμος σαν αστέρι.

• στ. 506-513. Ο Πάρης ετοιμοπόλεμος, απελευθερωμένος από θυμό και πόνο, όμορφος, περήφανος, ορμητικός σαν άλογο που σπάει τα δεσμά και καλπάζει καμαρωτό για τις γνωστές του βοσκές.

Αναχρονισμός: στ. 418. η καύση των νεκρών συνήθεια της ομηρικής εποχής.

Ομηρικός πολιτισμός

• Η τύχη των ηττημένων – αιχμαλώτων: θάνατος  και ατιμωτική σκύλευση των πτωμάτων για τους άνδρες, σκλαβιά για τις γυναίκες ή απελευθέρωσή τους με λύτρα.

• Η σημασία της κοινής γνώμης καθορίζει τις επιλογές και δεσμεύει τον ομηρικό ήρωα. Η «αἰδώς», ανάμεικτο συναίσθημα ντροπής και σεβασμού της γνώμης των άλλων ωθεί τον ήρωα στην πάση θυσία επιδίωξη της δόξας ,ακόμα και με τίμημα τον θάνατο προκειμένου να σωθεί από την ατίμωση της γενικής καταισχύνης.  Επιπλέον προτάσεις διδασκαλίας της ενότητας http://www.educartoon.gr/lessons/%CF%81%CE%B1%CF%88%CF%89%CE%B4%CE%AF%CE%B1-%CE%B6/