Το μαύρο Κύμα Λουίς Σεπούλβεδα

Ο Λουίς Σεπούλβεδα γεννήθηκε το 1949 στη Χιλή, την οποία όμως υποχρεώθηκε να εγκαταλείψει. Από το 1980 εγκαταστάθηκε στην Ευρώπη και συνδέθηκε με τη διεθνή οικολογική οργάνωση Greenpeace. Γράφει ακατάπαυστα γεγονότα, σχόλια και ερμηνείες, εικόνες του κόσμου που διαμορφώθηκε στους άγριους καιρούς μας.

          Το κείμενο είναι απόσπασμα από το μυθιστόρημα "Η ιστορία του γάτου που έμαθε σε ένα γλάρο να πετάει" (2001), το οποίο -μεταξύ άλλων- εξετάζει το θέμα της ρύπανσης των θαλασσών. Το έργο εκτυλίσσεται στο λιμάνι του Αμβούργου με πρωταγωνιστή το γάτο Ζορμπά, που υπόσχεται σε μία ετοιμοθάνατη από τη μόλυνση γλαροπούλα, να κλωσήσει ο ίδιος το αυγό της, να μεγαλώσει το γλαρόπουλο και να του μάθει να πετάει.

      Ιστορία:  Η Κενγκά, ένας θηλυκός γλάρος πέφτει σε μία πετρελαιοκηλίδα. Καλύπτεται ολόκληρη από την παχύρρευστη μάζα και αρχικά νομίζει ότι τυφλώθηκε. Σιγά σιγά και μετά από πολλές βουτιές τα μάτια της καθαρίζουν και προσπαθεί να πετάξει. Παρά τις αποτυχίες δεν το βάζει κάτω με την ελπίδα ότι ο ήλιος θα λιώσει το πετρέλαιο που την έχει καλύψει. Όταν αυτό τελικά δεν γίνεται, χάνει τις δυνάμεις της και αρχίζει και πέφτει, κλείνει τα μάτια και με όλη της τη δύναμη πετά μανιασμένα. Όταν τα ξανανοίγει βλέπει μπροστά της την εκκλησία του Αγίου Μιχαήλ.

     

5η Σκηνή (1138-1219)

Ευριπίδη, Ελένη (412 π.Χ.)

Β΄ ΕΠΕΙΣΟΔΙΟ

5^η Σκηνή (1138-1219): Ελένη – Μενέλαος – Χορός

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟ ΤΗΣ ΕΝΟΤΗΤΑΣ

Μετά τη μεγάλη επιβράδυνση της 4ης σκηνής, η εξέλιξη της υπόθεσης είναι ραγδαία. Οι ήρωες παίρνουν στα χέρια τους την τύχη και καταστρώνουν σχέδιο απόδρασης. Ο θεατής αγωνιά: Θα ξεγελαστεί ο Θεοκλύμενος ή όχι; Και τότε, ποια θα είναι η τύχη των ηρώων; 

• Οι ανέφικτες λύσεις του Μενέλαου (αμάξια, ψευτοπαλικαριά, καράβι) 
• Οι τεκμηριωμένες απαντήσεις της Ελένης (τα αμάξια αδιέξοδη λύση, ο θάνατος Θεοκλύμενου ανόητος και άδικος για τη Θεονόη που τους βοήθησε, το καράβι του Μενέλαου δεν υπάρχει) 
• Το Σχέδιο της σωτηρίας  
•  Θάνατος Μενέλαου 
• Θρήνος Ελένης (θα συγκινήσει και θα πείσει τον Θεοκλύμενο)
• Ανάγκη-επιθυμία θαλάσσιας ταφής του Μενέλαου 
•  Ανάγκη χρησιμοποίησης πλοίου  
• Ταφικές συνήθειες Ελλήνων (θαλάσσια ταφή για όσους πνίγηκαν στη θάλασσα)  
• Ο κουρελής Μενέλαος (δραματικός ρόλος ρακοφορίας) θα είναι αυτός που πληροφορεί για τον -  θάνατο του Μενέλαου
•  Ο Μενέλαος και οι σύντροφοί του θα γίνουν η συνοδεία (οι ακόλουθοι) της Ελένης στα ταφικά έθιμα 
• Προς το παρόν ο Μενέλαος μένει στον τάφο για να είναι προστατευμένος σε περίπτωση εκδήλωσης θυμού του Θεοκλύμενου
•  Η Προσευχή της Ελένης   

Επίκληση Ήρας : την παρακαλεί στ. 1205-1206, την κολακεύει στ. 1204- 1205, της θυμίζει την τραγική κατάσταση της και του Μενέλαου στ. 1203  
 Επίκληση Αφροδίτης : της αφιερώνει το μεγαλύτερο μέρος της προσευχής, την παρακαλεί στ. 1209, της αποδίδει τις ευθύνες για τα βάσανα της και την καλεί να τις αναλάβει στ.1209 - 1212, την κατηγορεί ότι προκαλεί συμφορές στους ανθρώπους με έρωτες χωρίς μέτρο.

https://www.youtube.com/watch?v=ctR5ZBXiSBk&x-yt-ts=1422579428&x-yt-cl=85114404 

ΧΑΡΑΚΤΗΡΕΣ

Ήθος προσώπων  

Οι δύο ήρωες εμφανίζονται διαλλακτικοί, υποχωρητικοί, συνεργατικοί και ευγενικοί μεταξύ τους.

Μενέλαος

Ο Μενέλαος δεν έχει να προτείνει εφικτή λύση.  Φέρεται με βιασύνη και επιπολαιότητα: παρορμητικός, βιαστικός και επιπόλαιος, εμπιστεύεται τη σωματική ανδρεία, αγνοώντας τη δύναμη του μυαλού. Πείθεται ωστόσο, επιδεικνύοντας διαλλακτικότητα και διάθεση συνεργασίας, αποδέχεται χωρίς σύμπλεγμα κατωτερότητας το σχέδιο της Ελένης ζητώντας καθοδήγηση ως την παραμικρή λεπτομέρεια. Τα έχει κάπως χαμένα. Τελικά εκτελεί ό,τι προτείνει η Ελένη.  Η στάση του Μ έρχεται σε αντίθεση με το αντρικό ηρωικό ήθος, για το οποίο καυχιόταν προηγουμένως.

Ελένη 

Η Ελένη μεταστρέφεται. Δεν είναι πια η ευαίσθητη και φοβισμένη γυναίκα που ικέτευε.  Αρχικά φέρνει τεκμηριωμένες αντιρρήσεις στον Μενέλαο. 

Παρουσιάζει ένα ολοκληρωμένο σχέδιο φυγής.

Διαφαίνεται η δύναμη λογικής της Ελένης (δε δρα παρορμητικά και επιπόλαια).

Αντίθετα η Ελένη δρα έξυπνα, πονηρά και υπολογισμένα. Χρησιμοποιεί το ψέμα (δόλο) και την εξαπάτηση του Θεοκλύμενου. 

Β' Επεισόδιο 4η Σκηνή (951-1137)

Ευριπίδη, Ελένη (412 π.Χ.)

Β΄ ΕΠΕΙΣΟΔΙΟ

4^η Σκηνή (951-1137): Θεονόη – Ελένη – Μενέλαος – Χορός

Οι ήρωες θα ξεπεράσουν το εμπόδιο που λέγεται Θεονόη, που με τη σιωπή της

 θα ανοίξει το δρόμο για το ευτυχές τέλος.

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟ ΕΝΟΤΗΤΑΣ

Η εμφάνιση της Θεονόης (951-986)

Ο λόγος της Ελένης (987-1045)

Ο λόγος του Μενέλαου (1046-1100)

Η απόφαση της Θεονόης (1101-1137)

 Ι. ΑΦΗΓΗΜΑΤΙΚΕΣ ΤΕΧΝΙΚΕΣ – ΣΚΗΝΟΘΕΣΙΑ

Σκηνοθετικοί και σκηνογραφικοί δείκτες (στοιχεία όψης) 

1.       Προαναγγελία εισόδου Θεονόης: («βγαίνει όπου να 'ναι η μάντισσα Θεονόη», «βροντάει απ’ τις αμπάρες το παλάτι»). Η άφιξη των νέων προσώπων αναγγέλλεται από τον Χορό ή από κάποιον ήρωα (θεατρική σύμβαση = κανόνας)

2. Η Ελένη πανικοβάλλεται (δημιουργία δραματικής κατάστασης)

3.       Εμφάνιση Θεονόης («πήγαινε μπρος εσύ να μου φωτίζεις», «κατά την πρεπούμενη συνήθεια... ανέμιζε το θειάφι», «με τη φωτιά καθάρισε το δρόμο», «το δαυλό μπροστά κούνησε να περάσω»): επιβλητική, μεγαλόπρεπη, ιεροπρεπής, τελετουργική εμφάνιση (Η Θ συνοδεύεται από δύο τουλάχιστον θεραπαινίδες: η μία κρατά θυμιατήρι με τον οποίο «καθαίρει» (= εξαγνίζει) τον αέρα και η άλλη πυρσό αναμμένο με το οποίο καθαίρει το έδαφος από όπου θα περάσει η μάντισσα (τυπικό εξαγνισμού – καθαρμού)

Δραματική οικονομία

Η σκηνή στο σύνολό της συμβάλλει:

1. στην ένταση της δραματικότητας (με την απειλή της αποκάλυψης της παρουσίας του Μενελάου)
2. στην εξέλιξη του δράματος (εξασφαλίζεται η σιωπή της Θεονόης και το σχέδιο της σωτηρίας πέφτει στους ώμους των δύο συζύγων) και είναι αναγκαίο ένα πρόσωπο μέσα από το παλάτι να βοηθήσει τους ήρωες,
3. η σκηνή επίσης μπορεί να παραλληλιστεί με δίκη με δικαστή-κριτή τη Θεονόη, ενώ η Ελένη και ο Μενέλαος κάνουν έναν αγώνα λόγων (αποκαλύπτεται τη ρητορική δεινότητα-ικανότητα του Ευριπίδη)
4. ακούγονται οι λόγοι Ελένης - Μενέλαου, που θα συγκινούσαν τους Αθηναίους και θα προκαλούσαν δραματική ένταση,
5. εντυπωσιακό θέαμα αποτελεί η εμφάνιση της Θεονόης
6. θίγονται σοβαρά θέματα π.χ. δικαιοσύνη, ανθρωπιά, ηθική κλπ
7. πολιτικές προεκτάσεις του έργου: παραλληλισμός των περιπετειών της Ελένης με εκείνες του
   
   Αλκιβιάδη. Όπως η Ελένη, έτσι και ο Αλκιβιάδης μπήκε στο στίβο της ζωής με τους καλύτερους οιωνούς: πλούσιος, ευπαρουσίαστος, μορφωμένος, δεινός ρήτορας και ικανός αθλητής (αγώνες αρματοδρομίας), με ασυνήθιστες για την ηλικία του πολιτικές και στρατηγικές ικανότητες. Κατέληξαν και οι δύο στην εξορία, η Ελένη θύμα της ομορφιάς της και ο Αλκιβιάδης θύμα της ευφυΐας του. Το 412 π.Χ. οι Αθηναίοι ζουν τις συνέπειες της Σικελικής εκστρατείας και το όνομα του Αλκιβιάδη θα ακουγόταν πολύ. Στους στ.1020-1030 η Ελένη υποφέρει για τη σπίλωση του ονόματός της. Πιθανόν, και εδώ υπονοείται ο Αλκιβιάδης, αφού υφίσταται την κατακραυγή και το μίσος των Αθηναίων, που τον θεωρούν προδότη, καθώς εγκατέλειψε την πατρίδα του και κατέφυγε στη Σπάρτη, το μεγάλο εχθρό της Αθήνας. Ο ίδιος αισθάνεται αδικημένος και, αν είχε τη δυνατότητα, θα εξηγούσε στους Αθηναίους ότι κατέφυγε στη Σπάρτη γιατί κινδύνευε να καταδικαστεί σε θάνατο από μια άδικη κατηγορία (κοπή Ερμαϊκών στηλών).  http://www.edutv.gr/deyterobathmia/alkiviadis-apo-tin-koryfi-stin-avysso

      Επιπλέον, η Ελένη υπερασπίζεται την τιμή της τονίζοντας ότι αιτία όλως είναι ο δόλος των Θεών (μήλο Έριδος). Έτσι, και ο Αλκιβιάδης θα μπορούσε να επικαλεστεί δόλο των πολιτικών του αντιπάλων, που άδικα τον κατηγόρησαν για ιεροσυλία.

                Στη συνέχεια, όταν η Ελένη γυρίσει τη Σπάρτη, θα μπορέσει να αποδείξει την αθωότητά της (στ.1031). Αν εδώ υπάρχει υπαινιγμός για τον Αλκιβιάδη, τότε ο Ευριπίδης αποδεικνύεται προφητικός, καθώς το 407π.Χ. οι Αθηναίοι ανακαλούν τον Αλκιβιάδη από την εξορία. Και τέλος, στους στ. 1032-1034, όπου η Ελένη παραπονιέται ότι υποφέρει στον ξένο τόπο και επιθυμεί να γυρίσει στη Σπάρτη για να χαρεί το σπιτικό της , ίσως πάλι υποκρύπτεται ο Αλκιβιάδης, που στην εξορία νοσταλγεί την Αθήνα, το πλούσιο σπίτι του, τους φίλους και τα συμπόσια.

ΡΑΨ. Ι 225 – 431 Η ΠΡΕΣΒΕΊΑ ΣΤΟΝ ΑΧΙΛΛΕΑ

Νύχτα προς την 26^η μέρα

Τα πρόσωπα της πρεσβείας: 

Ο Νέστορας  προτείνει να στείλουν αμέσως πρεσβεία στον Αχιλλέα. Επιλέγει τα κατάλληλα πρόσωπα: το Φοίνικα, για τους δεσμούς που τον συνδέουν με τον Αχιλλέα, σύμβουλος και παιδαγωγός του, τον Οδυσσέα για την ευστροφία, πειθώ και ρητορική του δεινότητα και τον Αίαντα, γιατί του μοιάζει, γενναίος πολεμιστής και στενές φιλικές σχέσεις (άλλωστε είναι και πρώτος του ξάδερφος). Μαζί τους και δύο κήρυκες. 

Οδυσσέας είναι ένας ήρωας που διαδραματίζει σημαντικό ρόλο και διαθέτει μεγάλη επιρροή στο στρατόπεδο των Αχαιών. Αυτός όπως και ο Νέστορας παίζουν συχνά το ρόλο του σοφού συμβούλου. Είναι ικανότατος στο λόγο και την πειθώ και αυτή του η ικανότητα είναι απολύτως απαραίτητη για να μεταπείσει έναν θυμωμένο και πληγωμένο στην υπερηφάνειά του ήρωα, όπως είναι ο  Αχιλλέας. 

 Ο Φοίνικας, είναι ένας από τους Μυρμιδόνες. Στον πόλεμο παρουσιάζεται ως ηνίοχος, είναι πιο ηλικιωμένος, γνωρίζει τον Αχιλλέα από την παιδική του ηλικία και λειτουργεί ως "πατρική φιγούρα". Ο Αχιλλέας φαίνεται να τον αγαπά και να τον εμπιστεύεται και  εκείνος άλλοτε μεσολαβεί για χάρη του άλλοτε τον συνοδεύει σε σημαντικές στιγμές του. Στην ίδια ραψωδία, Ι 434 και εξής, τον βλέπουμε να απευθύνεται στον Αχιλλέα με δάκρυα στα μάτια, απόδειξη της στενής σχέσης του μαζί του.

Ο Αίαντας είναι ένας από τους γενναιότερους πολεμιστές, έχει διακριθεί με αριστεία στη μάχη και έχει φιλικές σχέσεις με τον Αχιλλέα. Επανειλημμένες απεικονίσεις των δύο ηρώων τους δείχνουν να παίζουν κατά την ανάπαυλα από τις μάχες.

Ο Λόγος του Οδυσσέα

Δομή του προτρεπτικού παρακλητικού λόγου

Πρόλογος: στ. 225 – 231 Προσφώνηση Αχιλλέα – φιλοφρόνηση για το πλούσιο δείπνο

•    Αν δεν μπει στη μάχη ο Αχιλλέας οι Αχαιοί χάνονται. Τονίζει την κρισιμότητα της κατάστασης του στρατού και τους δικαιολογημένους φόβους.

Κύριο μέρος  - επιχειρηματολογία: 232 – 300

•    Ο Δίας ενθαρρύνει τους Τρώες με καλούς οιωνούς ( στ. 236)

•    Ο Έκτορας έχει καταληφθεί από μανία πολεμική και περιμένει να ξημερώσει η ημέρα και θα κάψει τα πλοία και θα σκοτώσει τους Αχαιούς (στ. 237 -243) (ΑΤΗ- ΥΒΡΗ, βαδίζει προς την καταστροφή του)

•    1ο επιχείρημα (247-251): Έκκληση σωτηρίας - Υπογραμμίζει ότι θα είναι αργά αν δεν σπεύσει τώρα ο Αχιλλέας να βοηθήσει   (στ. 250) Στόχος: ψυχολογικός και ηθικός για κάτι μελλοντικό. Προσπαθεί να κάνει τον Αχιλλέα να νιώσει τύψεις.

•    2ο επιχείρημα (252-261): Έκκληση παραμερισμού του θυμού - Επικαλείται τις συμβουλές του Πηλέα, να είναι μετριοπαθής στο θυμό του ( στ. 256). Στόχος: ψυχολογικός και ηθικός που σχετίζεται με το παρελθόν.

•    3ο επιχείρημα (261-199): Έκκληση παραμερισμού του θυμού - Απαριθμεί τα πολλά και εξαίρετα δώρα που θα δώσει ο Αγαμέμνονας (στ. 261 -299). Στόχος: ψυχολογικός και ηθικός για κάτι μελλοντικό. Ορισμένα δίνονται άμεσα και είναι υλικά, ενώ άλλα θα δοθούν στο μέλλον. Επίσης, σημαντικά είναι τα ηθικά δώρα δηλ. η δόξα και η τιμή για τον ήρωα. Στην απαρίθμηση των δώρων αξίζει να επισημάνουμε: α) Στην αξιολογική κλίμακα των δώρων που θα δοθούν άμεσα (στ. 277) η Βρισηίδα τοποθετείται στο τέλος και αφιερώνονται σ’ αυτήν τέσσερις ολόκληροι στίχοι (στ. 273-276)· τονίζεται έτσι η σημαντικότητά της και η αξία της επιστροφής της, αφού αυτήν ήταν η αιτία του θυμού του ήρωα. β) Ο όρκος του Αγαμέμνονα (στ. 274-276) υπονοεί ότι ο αρχιστράτηγος είχε αντιληφθεί το λάθος του από την πρώτη στιγμή, γι’ αυτό άλλωστε απέφυγε να αγγίξει την κόρη· ο εγωισμός του ωστόσο δεν του επέτρεπε να επανορθώσει. γ) Εκτός από τα δώρα που θα δοθούν άμεσα, ο Αγαμέμνονας υπόσχεται και άλλα για το μέλλον (στ. 277-299): αυτά θα δοθούν όμως σε δυο δόσεις· μετά την άλωση της Τροίας (277¬282) και μετά την επιστροφή στην πατρίδα (283-299) και εξαρτώνται από αστάθμητους παράγοντες και από τη θέληση των θεών.

Δώρα στην Ομηρική κοινωνία: 1. Δώρα φιλοξενίας (ξενήια): επιβεβαιώνουν το φιλικό δεσμό, 2. Γαμήλια δώρα (ένδα): τα έδινε ο γαμπρός και 3. Δώρα για αποζημίωση (άποινα): για βλάβη, πληρωμή ή ποινή.

Επίλογος: 300 – 306   4ο επιχείρημα:  Έκκληση για οίκτο στο στράτευμα – το δέλεαρ της δόξας, κέντρισμα φιλότιμου. Στόχος: ψυχολογικός για κάτι μελλοντικό.

Ο Οδυσσέας παροτρύνει τον Αχιλλέας να σπλαχνιστεί τουλάχιστον τους Αχαιούς, που κινδυνεύουν και που θα τον τιμήσουν ως θεό (στ. 302). Και ως επιστέγασμα όλων των επιχειρημάτων, επιφέρει το δελεαστικότατο επιχείρημα ότι τώρα είναι ευκαιρία να σκοτώσει τον Έκτορα, που βρίσκεται μακριά από τα κάστρα της Τροίας, και να κερδίσει άμετρη δόξα.

Ευριπίδη, Ελένη (412 π.Χ.) ΕΠΕΙΣΟΔΙΟ Β΄

 3η Σκηνή (841-941): Μενέλαος – Ελένη – Χορός

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟ ΕΝΟΤΗΤΑΣ:

Τα παλιά πάθη του Μενέλαου και ο νέος κίνδυνος (Αποφυγή επιβράδυνσης (= τέχνη του Ευριπίδη) Ο Μ. περιέγραψε ήδη τις περιπέτειές του (στ. 454 κ.ε.) και θα ήταν πληκτικό για τους θεατές να τις ξαναπεί. Ωστόσο, είναι φυσικό η Ελένη να θέλει να τις μάθει - ο Ευριπίδης αποφεύγει την επιβράδυνση με πειστικά επιχειρήματα.)

• Οι περιπλανήσεις του Μενέλαου
• Ο νέος κίνδυνος που τον απειλεί
• Ο τρόπος που η Ελένη αντιμετώπισε ως τώρα τις επιθυμίες του Θεοκλύμενου

Το πρόβλημα της σωτηρίας:

•   Η πρόταση της Ελένης 
•  Η προϋπόθεση για τη σωτηρία τους
• Τι αποφασίζουν να κάνουν οι ήρωες σε περίπτωση αποτυχίας

Μύθος (υπόθεση-πλοκή):

            Κλείνει ο κύκλος της αναγνώρισης και ανοίγει ο κύκλος της σωτηρίας και του νόστου. Η συνοχή των δύο κύκλων εξασφαλίζεται με τη συνειρμική σύνδεση των παλιών με τα νέα βάσανα που περιμένουν το Μενέλαο (στ. 860-861). "Πόσος καιρός! Φτωχέ, εκεί πέρα εσώθης κι ήρθες εδώ για να σε θανατώσουν. "

            H Ελένη και ο Μενέλαος, έρμαια της τύχης και του δόλου των θεών, είχαν τα χαρακτηριστικά του τραγικού ήρωα. Τώρα, με το ανέλπιστο αντάμωμά τους ύστερα από τον πολύχρονο χωρισμό, εξακολουθούν να έχουν τα χαρακτηριστικά αυτά;

• Επιθυμούν το νόστο, αλλά εμποδίζονται.

• Η σωτηρία τους εξαρτάται από παράγοντες έξω από τους ίδιους (τύχη, θεοί, Θεοκλύμενος).

• Δεν υποτάσσονται στις υπέρτερες δυνάμεις, αγωνίζονται.