Β΄ Στάσιμο, στ. 1425-1499

Το συναισθηματικό κλίμα

Α΄ στροφικό σύστημα: υποβλητικό, μυστηριακό, πένθιμο. Κεντρικό μοτίβο ο θάνατος, ο χειμώνας, ο αφανισμός του ανθρώπινου γένους, πόνος, απελπισία, απόγνωση(η ανατροπή) 

Β΄ στροφικό σύστημα: αναστάσιμο, πανηγυρικό, χαρμόσυνο, αισιόδοξο με τους αλαλαγμούς της πομπής των μαινάδων. Τη νεκρή φύση του χειμώνα διαδέχεται η Άνοιξη, η ζωή ξαναβρίσκει τον κανονικό της ρυθμό( αποκατάσταση της ισορροπίας) 

Θέματα:

1)Ο μύθος της Περσεφόνης:  Σύμφωνα με το μύθο, η Περσεφόνη, κόρη της Δήμητρας και του Δία, συνήθιζε να παίζει με τις φίλες της, τις Νύμφες, στην Έννα, περιοχή στο κέντρο της Σικελίας. Μια μέρα, ενώ έτρεχε στο δάσος και έπαιζε, την είδε ο Πλούτωνας και την ερωτεύτηκε παράφορα για την ομορφιά της. Σε συνεννόηση με το Δία άρπαξε την Περσεφόνη, την πήγε στον Κάτω Κόσμο και την έκανε γυναίκα του.

                Η Δήμητρα που είχε μεγάλη αδυναμία στην Περσεφόνη, γύρισε όλη τη γη και προσπάθησε με κάθε τρόπο να βρει την πολυαγαπημένη της κόρη. Μεταμορφωμένη σε γριά για να μην την αναγνωρίσουν πήγαινε σε πόλεις και χωριά και ρώταγε όποιον έβρισκε στο δρόμο της μήπως ήξερε πού ήταν η μονάκριβή της Περσεφόνη. Λέγεται ότι όσο πέρναγε ο καιρός υπέφερε τόσο πολύ από την απώλεια της Κόρης, που δεν επέτρεπε τη γη να ανθίσει, να βγάλει λουλούδια και καρπούς για να τραφούν οι άνθρωποι. Η Δήμητρα ήταν αμετανόητη και αποφασισμένη για τα πάντα.

                Ο Δίας, που έβλεπε ότι η Δήμητρα ήταν οργισμένη, έστειλε τον Ερμή στον Άδη για να παρακαλέσει και να πείσει τον Πλούτωνα να στείλει την Περσεφόνη πάλι πίσω στη μητέρα της.  Ο θεός του Κάτω Κόσμου, που ήταν πονηρός και ερωτευμένος με την Περσεφόνη, δέχτηκε να την αφήσει αλλά πριν την αποχαιρετήσει της έδωσε να φάει μερικούς σπόρους από ρόδι. Οι σπόροι αυτοί ήταν μαγικοί με αποτέλεσμα η Περσεφόνη να δεθεί άρρητα με το βασίλειό του.

                Τη λύση την έδωσε ο Δίας, που τελικά μεσολάβησε και κατόρθωσε να συμβιβάσει τον  Πλούτωνα και τη Δήμητρα. Τους έξι μήνες του έτους η Περσεφόνη ζούσε με τη μητέρα της. Η γη τότε ήταν ανθισμένη και δεχόταν με ευχαρίστηση τους καρπούς των ανθρώπων, ενώ τον υπόλοιπο μισό χρόνο, η Κόρη κατέβαινε στα έγκατα της γης και περνούσε το καιρό της με τον άντρα της. Η Δήμητρα τότε δεν επέτρεπε σε κανέναν ανθό να ξεπροβάλει, δείχνοντας έτσι τον καημό της για την απώλεια της κόρης της.

 

Peter Paul Rubens, Η αρπαγή της Περσεφόνης από τον Πλούτωνα

2) Στάσιμο: συνδυασμός λόγου, μουσικής και κίνησης. Για τη λειτουργία του συγκεκριμένου στάσιμου έχουμε να πούμε ότι: α) Πολλοί μελετητές πιστεύουν ότι δεν έχει καμία σχέση με όσα προηγήθηκαν και ότι είναι εμβόλιμο, δηλαδή μια ωδή άσχετη με τα δρώμενα. Τότε γιατί το έβαλε ο Ευριπίδης;

Εμβόλιμο(<εμβάλλω): η λυτρωτική δύναμη των ενθουσιαστικών, οργιαστικών, βακχικών τελετών (Β΄ αντιστροφή) παρηγορεί με τη μουσική,  χορό και ενθαρρύνει τους τσακισμένους από την ήττα στη Σικελία Αθηναίους. (πβ. Υπαινιγμός για Αλκιβιάδη- Ελευσίνια Μυστήρια, στ. 1484-85). Θεωρούν ότι το στάσιμο απευθυνόταν στο κοινό: έμμεσα οι Αθηναίοι παροτρύνονται να ελπίζουν σε ένα καλύτερο μέλλον, μια που στη ζωή ο πόνος και η χαρά εναλλάσσονται.

β) Άλλοι πάλι μελετητές θεωρούν ότι δεν είναι εμβόλιμο αλλά ότι συνδέεται οργανικά με το υπόλοιπο έργο. Η Ελένη και η Περσεφόνη έχουν κοινά στοιχεία.

1.    παράλληλοι οι βίοι Ελένης, Περσεφόνης: θύματα αρπαγής, αναζητήθηκαν από τους δικούς τους, ένας θάνατος, πραγματικός της Περσεφόνης, πλαστός του Μενέλαου, αίσιο τέλος με τη λύτρωση της Δήμητρας – προοικονομία αίσιας έκβασης τραγωδίας, λατρεία Ελένης στη Σπάρτη ως θεάς της βλάστησης.)

2.    Θρησκευτικές αναζητήσεις Ευριπίδη, ενδιαφέρον για οργιαστικές λατρείες, ταύτιση Κυβέλης-Ρέας με τη Δήμητρα (412 πΧ-εισαγωγή λατρείας Κυβέλης στην Αθήνα). 

Η Δήμητρα θρηνεί την κόρη της (Evelyn de Morgan, 1906)

3) Η παράδοση των αρχαίων κειμένων: Η Β ́ αντιστροφή είναι εξαιρετικά δυσνόητη. Είναι πολύ μεγάλος ο κόπος όσων προσπάθησαν να σώσουν την ιστορία. Τα δράματα στην αρχή δε  γράφονταν για να διαβάζονται, αλλά μόνο για να διδάσκονται στα δημόσια θέατρα. Οι γραφείς, επομένως, οι οποίοι αντέγραφαν τα κείμενα, δεν ενδιαφέρονταν τόσο για την ορθή παράδοση του κειμένου, όσο για την ευκολία και την εξυπηρέτηση των ηθοποιών. Γι’ αυτό το λόγο δεν σκοτίζονταν, αν δημιουργούνταν λάθη στο κείμενο. Τούτο οφείλεται επίσης στο γεγονός ότι οι βιβλιοπώλες ήθελαν να ικανοποιήσουν τους πελάτες τους, οι οποίοι, επειδή δεν μπορούσαν να έρθουν στην Αθήνα για να παρακολουθήσουν τις παραστάσεις, ήθελαν τουλάχιστον να διαβάσουν τα έργα των μεγάλων δραματοποιών. Έτσι οι βιβλιοπώλες πλήρωναν όσο το δυνατόν περισσότερους αντιγραφείς για να ανταποκριθούν στη ζήτηση αυτή. Επίσης, νοθεύσεις και αλλοιώσεις στο κείμενο έκαναν και οι ίδιοι οι ηθοποιοί που τροποποιούσαν το κείμενο για δική τους ευκολία. Εύκολα καταλαβαίνουμε, λοιπόν, ότι αφού τα πρώτα αντίγραφα περιείχαν λάθη, τα λάθη αυτά κληροδοτούνταν και στις μελλοντικές εκδόσεις του κειμένου. Η παράδοση του κειμένου επομένως είναι πολύ προβληματική. Το κείμενό μας είναι μια μόνο μεταφραστική εκδοχή. Υπάρχουν και πολλές άλλες.

4) Ο θρησκευτικός χαρακτήρας του αρχαίου δράματος: Η προέλευση της τραγωδίας είναι θρησκευτική (αρχικά είχε θρησκευτικό περιεχόμενο γενικά, αναφορές ειδικά στο Διόνυσο και στις βακχικές τελετές. Επίσης, στην ορχήστρα του θεάτρου υπήρχε βωμός αφιερωμένος στο Διόνυσο). Κατά την εξέλιξη του δράματος ο θρησκευτικός χαρακτήρας επέζησε κυρίως στα στάσιμα.

•  «Παρέλαση» θεών(του Ολύμπου, του Κάτω Κόσμου), αναφορά σε περιστατικά της ζωής τους. 
•  Διόνυσος, Μαινάδες, Βακχικές τελετές, θρησκευτικά σύμβολα, μουσικά όργανα.
•  Ανάμειξη στοιχείων από τις λατρείες Κυβέλης – Διονύσου (πρώιμος θρησκευτικός συγκρητισμός)

“Ιθάκη” σε ένα μικρό κόμικ.

Ο αντιπολεμικος χαρακτήρας της Ελένης του Ευριπίδη

Ευριπίδη, Ελένη: Ο αντιπολεμικός χαρακτήρας του έργου from Georgia Dimitropoulou

Φάλαγγα - Λοξή φάλαγγα

Φάλαγγα

                Με τον όρο φάλαγγα ονομάστηκε στην αρχαία Ελλάδα η παραλληλόγραμμη διάταξη μάχης με ιδιαίτερη οργάνωση από οπλίτες που πολεμούσαν σε πυκνή παράταξη με τα δόρατά τους προτεταμένα. Ο οπλίτης στην αρχαιότητα, ο στρατιώτης δηλαδή του πεζικού με βαρύ οπλισμό που πολεμούσε σε σχηματισμό φάλαγγας, ήταν ο κατεξοχήν πολεμιστής της κλασικής Ελλάδας. Ήταν βαριά οπλισμένος με δόρυ, θώρακα και μεγάλη ασπίδα. Το όνομα οπλίτης (ὁπλίτης) προέρχεται από την ονομασία της μεγάλης στρογγυλής ασπίδας (ὅπλον). Κατά συνέπεια, η φάλαγγα ήταν σαν μια κινούμενη μάζα ανθρώπων και μετάλλου, καθώς κάθε οπλίτης έφερε οπλισμό που ξεπερνούσε τα 25 κιλά.

                Δημιουργοί και οργανωτές αυτού του είδους της στρατιωτικής παράταξης φέρονται στη Παγκόσμια Ιστορία οι Αρχαίοι Έλληνες. Αργότερα, ο Επαμεινώνδας θα εφαρμόσει με την φάλαγγα του, μια τακτική που έμεινε στην ιστορία ως λοξή φάλαγγα, επειδή δεν ενεπλέκωντο ολόκληρος ο σχηματισμός σε μάχη την ίδια στιγμή, αλλά σταδιακά και ήταν ενισχυμένη με περισσότερο βάθος στο σημείο που θα αντιμετώπιζε το ισχυρότερο κέρας του εχθρού. Κατά τους Μακεδονικούς χρόνους φάλαγγα πλέον ονομάζεται και το, υπό ενός εκάστου στρατηγού – αρχηγού, στράτευμα όπως η φάλαγγα του Φιλίππου, η φάλαγγα του Περδίκκα κλπ. Πράγμα που σημαίνει ότι το είδος αυτό στρατιωτικού σχηματισμού είχε πλέον γενικευθεί στον ελλαδικό χώρο.

                Κατά τη παράταξη σε μάχη η φάλαγγα, το πρώτο μισό του 5ου αιώνα π.Χ. είχε βάθος 8 ζυγών. ενώ κατά τη περίοδο της μεγάλης ακμής της, στις αρχές του 4ου αιώνα π.Χ. είχε βάθος 12-16 ζυγών. Ωστόσο, κατά τη διάρκεια της μάχης της Μαντίνειας η Θηβαϊκή φάλαγγα παρατάχθηκε με βάθος 50 ζυγών. Η συνηθισμένη παράταξη στις μάχες, κατά την αρχαιότητα, ήταν σε τρεις γραμμές (δεξιά, κεντρική, αριστερή), με το ίδιο βάθος, ανάλογο με τον αριθμό των οπλιτών. Η φάλαγγα διακρινόταν στο «δεξιό» και το «αριστερό κέρας» και το «μέσον» που αποκαλούνταν «ομφαλός».

                Η κύρια τακτική που εφάρμοζε η φάλαγγα ήταν ο ωθισμός, της άσκησης, δηλαδή, πιέσεως στην αντίπαλη παράταξη. Πιο συγκεκριμένα, οι πίσω γραμμές έσπρωχναν (ωθούσαν) τις μπροστινές, οι οποίες με την σειρά τους, έσπρωχναν τις πρώτες γραμμές του εχθρού. Έτσι, στις πρώτες 2-4 γραμμές της αντίπαλης παράταξης, ασκούνταν τρομερή πίεση, με αποτέλεσμα πολλοί πολεμιστές, μην αντέχοντας, να πέφτουν στο έδαφος και να ποδοπατούνται από την προελαύνουσα αντίπαλη παράταξη. Κατά αυτόν τον τρόπο κρίνονταν, κυρίως, οι μάχες μεταξύ οπλιτών, για αυτό και οι νεκροί της σύγκρουσης ήταν λίγοι. Εκεί όπου υπήρχαν οι περισσότερες απώλειες, ήταν η καταδίωξη, κατά την οποία οι ηττημένοι οπλίτες διέλυαν τον σχηματισμό τους και υποχωρούσαν άτακτα. Συνεπώς, οι οπλίτες που υπηρετούσαν στη φάλαγγα έπρεπε να είναι γυμνασμένοι και να έχουν εξαιρετική φυσική κατάσταση.

Λοξή φάλαγγα

                Τρόπος ανάπτυξης του στρατιωτικού σχηματισμού, που εφαρμόστηκε για πρώτη φορά από το διάσημο στρατηγό των Θηβαίων, Επαμεινώνδα, στη μάχη των Λεύκτρων, κατά των Σπαρτιατών, υπό τον Κλεόμβροτο. Αυτή η τακτική ξαναχρησιμοποιήθηκε πολλές φορές στην στρατιωτική ιστορία, ειδικά όταν ο ένας από τους δύο αντιπάλους είχε γενική αριθμητική υπεροχή. Συγκεκριμένα, το 371 π.Χ. η αριθμητική δύναμη των δύο αντιπάλων ήταν σχεδόν δύο προς ένα υπέρ των Σπαρτιατών. Για να αντιμετωπίσει ο Επαμεινώνδας την σε βάρος του γενική αριθμητική ανισότητα, επινόησε μια τακτική που του προσέφερε τοπική αριθμητική υπεροχή. Ενίσχυσε ιδιαίτερα την αριστερή του πλευρά, στοχεύοντας να αιφνιδιάσει τους Σπαρτιάτες και με το ισχυρό αριστερό τμήμα του στρατού του να νικήσει το δεξιό των Σπαρτιατών. Σκέφθηκε, λοιπόν, ο Επαμεινώνδας ότι για να νικήσει κάποιος τον αντίπαλο δεν είναι απαραίτητο να τον νικήσει συγχρόνως σε όλη του την παράταξη. Αν συγκεντρώσει μεγάλη δύναμη στο κέντρο της παράταξης του αντίπαλου και το διασπάσει, είναι φυσικό τα δύο άκρα του εχθρού, που θ’ αποκοπούν κι απομονωθούν, να τρομοκρατηθούν και να νικηθούν. Επίσης αν συγκεντρώσει μεγάλη δύναμη σε ένα από τα άκρα του αντιπάλου και τη νικήσει, θα βρεθεί στα μετόπισθεν του κέντρου του και της άλλης πτέρυγας και εύκολα θα τους νικήσει. Για να το πετύχει αυτό παρέκλινε της κλασικής μέχρι τότε παράταξης των στρατευμάτων. Καινοτομώντας, σχημάτισε τη διάταξη μάχης "εις ανομοιόμορφον βάθος ζυγών", ενώ συγχρόνως έδωσε σε αυτήν κατεύθυνση λοξή ως προς την αντίπαλη διάταξη.  Ως τότε δηλαδή οι στρατοί παρατάσσονταν κατανέμοντας σε ίδιο βάθος τους στρατιώτες -σε ίσο αριθμό σειρών. Οι Σπαρτιάτες εκείνη την ημέρα φέρονται ότι είχαν πάλι παρατάξει σε ευθεία το στρατό τους με κλασική κατανομή δυνάμεων, δηλαδή ισομερώς και σε βάθος περίπου 12 σειρών σε όλο το μήκος. Ο Επαμεινώνδας επίσης κράτησε ίσο το βάθος (με λίγες σειρές) σε όλο το μήκος της δικής του παράταξης, αλλά ειδικά στην αριστερή πλευρά, παρέταξε 50 σειρές. Αποσκοπούσε (και επέτυχε) να δώσει ένα ισχυρό χτύπημα τοπικά, να νικήσει το αριστερό τμήμα και, καθώς εκεί βρίσκονταν οι επίλεκτες μονάδες των Σπαρτιατών, να κάμψει το ηθικό όλων των αντιπάλων και να τους νικήσει, κάτι το οποίο κατάφερε.

                Όταν ο Κλεόμβροτος είδε τους Θηβαίους έτοιμους για μάχη σε πεδινό σημείο, έσπευσε κι αυτός ν’ αντιπαραταχθεί στην πεδιάδα με τον κλασικό τρόπο. Ο Επαμεινώνδας, αφού παρέταξε τους οπλίτες του κατά το δικό του σχέδιο, είχε την ευφυή έμπνευση να τοποθετήσει πίσω από τη φάλαγγα των 50 ζυγών ως εφεδρεία την επίλεκτη μονάδα του, τον Ιερό Λόχο, υπό τον Πελοπίδα, ώστε να παρέμβει και να εξουδετερώσει τυχόν κυκλωτική κίνηση του εχθρού. Μπροστά, όμως, έβαλε το άριστο ιππικό του, που υπερείχε του σπαρτιατικού. Και ο Κλεόμβροτος, μιμούμενος τον Επαμεινώνδα, παρέταξε μπροστά από το πεζικό του το ιππικό. Όταν άρχισε η μάχη συνέβη ό,τι προέβλεψε ο Επαμεινώνδας: οι Θηβαίοι εύκολα κατατρόπωσαν τις κατώτερες ιππικές δυνάμεις των Σπαρτιατών και τις έσπρωξαν πάνω στους πεζούς. Επακολούθησε σύγχυση. Τότε ο Κλεόμβροτος, για να αποκαταστήσει τα πράγματα, διέταξε το πεζικό να βαδίζει μπροστά, ο ίδιος οδηγώντας τη δεξιά του πτέρυγα. Τότε ο Επαμεινώνδας και ο Πελοπίδας με την τεράστια δύναμή τους της αριστερής πτέρυγας έπεσαν με ορμή στον Κλεόμβροτο και τη δεξιά του πτέρυγα. Η σύγκρουση υπήρξε φοβερή. Οι Σπαρτιάτες, όσο γενναία κι αν πολέμησαν, ήταν αδύνατο ν’ αντισταθούν στην 4πλάσια δύναμη που είχαν απέναντί τους. Σκοτώθηκε ο Κλεόμβροτος, ο πολέμαρχος Δείνων και ο Σφοδρίας και άλλοι πολλοί αξιωματούχοι. Η δεξιά πτέρυγα των Σπαρτιατών τράπηκε σε φυγή και γύρισε στο στρατόπεδό της. Μετά από αυτό τους μιμήθηκαν και οι άλλες δύο πτέρυγές τους καταφεύγοντας στα χαρακώματά τους. Από τους 700 που πριν λίγο εξήλθαν του στρατοπέδου επανήλθαν οι 300. 1.000 και πλέον Λακεδαιμόνιοι έμειναν νεκροί στο πεδίο της μάχης. Οι Σπαρτιάτες ζήτησαν ανακωχή για να θάψουν τους νεκρούς τους. Οι Θηβαίοι κράτησαν τα όπλα των πεσόντων.

                Το άμεσο αποτέλεσμα της Μάχης των Λεύκτρων ήταν η κατάλυση της Σπαρτιατικής ηγεμονίας στην Ελλάδα και η βαθμιαία αντικατάστασή της από την ηγεμονία της Θήβας. Στο πεδίο της μάχης έλαμψε η στρατιωτική ιδιοφυΐα του Επαμεινώνδα, που μνημονεύεται έκτοτε ως ένας από τους μεγαλοφυέστερους στρατηλάτες όλων των εποχών. Η λοξή φάλαγγα, που εφάρμοσε για πρώτη φορά, αποτελεί σταθμό στην εξέλιξη της στρατιωτικής τέχνης και χρησιμοποιήθηκε από πολλούς κατοπινούς μεγάλους στρατηλάτες.

Η κυριαρχία της Θήβας στην Ελλάδα: ww.slideshare.net/Kvarnalis75/4-12085376?related=1

πηγές:http://el.wikipedia.org/wiki/%CE%A6%CE%AC%CE%BB%CE%B1%CE%B3%CE%B3%CE%B1 

http://archaia-ellada.blogspot.gr/2014/01/blog-post_5649.html

http://www.ekivolos.gr/Loksh%20falaga.htm  

Ραψωδία Σ, Οπλοποιία

Ιλιάδα, ραψ.Σ 478-616

Ο Ήφαιστος κατασκευάζει την πανοπλία του Αχιλλέα-

Περιγραφή της ασπίδας

 

ΔΟΜΗ:

1Η ΕΝΟΤΗΤΑ: στ.478-488: Κατασκευή της ασπίδας – Εικονογράφηση: κοσμικά στοιχεία.

2Η ΕΝΟΤΗΤΑ: στ.489-507: Εικονογράφηση: μια πόλη σε καιρό ειρήνης.

3Η ΕΝΟΤΗΤΑ: στ.508-539: Εικονογράφηση: μια πόλη σε καιρό πολέμου.

4Η ΕΝΟΤΗΤΑ: στ.540-571: Εικονογράφηση: σκηνές από το γεωργικό βίο.

5Η ΕΝΟΤΗΤΑ: στ.572-588: Εικονογράφηση: σκηνές από τον κτηνοτροφικό βίο.

6Η ΕΝΟΤΗΤΑ: στ.589-605: Εικονογράφηση: ο χορός.

7Η ΕΝΟΤΗΤΑ: στ.606-616: Εικονογράφηση: ο Ωκεανός – Κατασκευή των άλλων όπλων – Αναχώρηση της Θέτιδας.

ΣΥΜΒΟΛΙΣΜΟΣ ΣΚΗΝΩΝ : Καθώς ο Αχιλλέας θα βαδίζει προς το θάνατο θα κρατά στα χέρια του απεικόνιση σκηνών από τη ζωή.

ΠΕΡΙΛΗΨΗ : Ο Ήφαιστος κατασκεύασε για τον Αχιλλέα μια μεγάλη και δυνατή ασπίδα και τη διακόσμησε με διάφορες εικόνες. Φιλοτέχνησε στην επιφάνειά της τη γη, τον ουρανό, τη θάλασσα, τον ήλιο, το φεγγάρι και όλα τα άστρα, δυο πολιτείες: στην πρώτη γίνονταν γάμοι με χορούς και γλέντια και στην αγορά της είχε στηθεί δίκη, ενώ στη δεύτερη γινόταν πόλεμος με παρόντες τους θεούς του πολέμου, σκηνές από τη γεωργική ζωή: το όργωμα, το θερισμό και τον τρύγο, σκηνές από την κτηνοτροφική ζωή: ένα κοπάδι βοδιών που του επιτίθενται δυο λιοντάρια, ένα κοπάδι προβάτων στο λιβάδι και στάνες , μια σκηνή χορού  με νέους και νέες , με τον αοιδό με τη φόρμιγγα  στη μέση  και γύρω γύρω τον κόσμο που διασκέδαζε , και τέλος  τον Ωκεανό. Έφτιαξε εκτός από την ασπίδα και θώρακα, περικεφαλαία και κνημίδες.

Η ασπίδα του Αχιλλέα σύμφωνα με τον Weniger

Στον κεντρικό και στον περιφερειακό κύκλο: το σύμπαν  και ο Ωκεανός, τα κοσμικά στοιχεία που κλείνουν και περιορίζουν την ανθρώπινη ζωή και δράση.

Ανάμεσα, σε ομόκεντρους κύκλους απεικονίζονται 9 σκηνές από την κοινωνική και αγροτική ζωή: Η γαμήλια πομπή, απονομή δικαιοσύνης, μια πολιτεία πολιορκημένη, το όργωμα, ο θερισμός, ο τρύγος, ένα κοπάδι βοδιών απειλείται από λιοντάρια, ένα βοσκοτόπι και τέλος ο χορός.

Αφηγηματικές τεχνικές

Στην ενότητα κυριαρχεί η έκφραση (περιγραφή ενός έργου τέχνης) με πλήθος εικόνων και επιθέτων:  περιγραφή ανθρώπων, πραγμάτων, τόπων, περιγραφή έργων τέχνης. Η περιγραφή της ασπίδας του Αχιλλέα είναι μια φανταστική έκφραση, καθώς περιγράφεται ένα έργο τέχνης, όπως έχει δημιουργηθεί στη φαντασία του ποιητή με τη βοήθεια των καλλιτεχνικών παραστάσεων που έχει δει σε άλλα έργα. Ο ποιητής παρουσιάζει την εικόνα στο σύνολό της και στη συνέχεια επικεντρώνεται στις χαρακτηριστικές λεπτομέρειες. Δίνεται συνολικά η εικόνα, μετά αναλύεται στα επιμέρους με επισήμανση του ουσιαστικού. Οι εικόνες και οι σκηνές συνδυάζουν οπτικά, κινητικά και ακουστικά στοιχεία, είναι παραστατικές και ζωηρές και έχουν ρεαλιστικά στοιχεία. Η περιγραφή εμπλουτίζεται με αφηγηματικά στοιχεία.

Ευριπίδη, Ελένη (412 π.Χ.) Γ΄ ΕΠΕΙΣΟΔΙΟ

1^η Σκηνή (1286-1304): Θεοκλύμενος

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟ ΤΗΣ ΕΝΟΤΗΤΑΣ 

α. Είσοδος του Θεοκλύμενου

β. Οι φόβοι του

2^η Σκηνή (1305-1424): Θεοκλύμενος – Ελένη – Μενέλαος

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟ ΤΗΣ ΕΝΟΤΗΤΑΣ

α. Το πένθος της Ελένης (Πώς ερμηνεύει το πένθος ο Θεοκλύμενος; Ποιες πληροφορίες του δίνει η Ελένη; Ποιες είναι οι επιφυλάξεις του Θεοκλύμενου; Πώς η Ελένη της αμβλύνει; Η ψεύτικη υπόσχεση και το αίτημα της Ελένης. Πώς η Ελένη εξασφαλίζει την ευνοϊκή στάση του Θεοκλύμενου; Τι του ζητά; Ποιες είναι οι πρώτες αντιδράσεις του; Η συμβολή του Μενέλαου στον δόλο. Τι ζητά ο Μενέλαος από τον Θεοκλύμενο;)

β. Η εφαρμογή σχεδίου Ελένης - υπεροχή Ελένης στα δρώμενα

ΑΦΗΓΗΜΑΤΙΚΕΣ ΤΕΧΝΙΚΕΣ

Τραγική ειρωνεία (οι θεατές γνωρίζουν τι συμβαίνει, ενώ ο Θεοκλύμενος αγνοεί) Χαρακτηριστικά σημεία: στ. 1336, 1245, 1370, 1392. Η ειρωνεία κορυφώνεται στον τελευταίο μονόλογο του Θεοκλύμενου(1398-1410).

Η προθυμία του Θεοκλύμενου να βοηθήσει τον μεταμφιεσμένο Μενέλαο και να διευκολύνει τις ταφικές τελετές, προκειμένου να πραγματοποιηθεί ο γάμος τους με την Ελένη, φέρνει ακριβώς τα αντίθετα αποτελέσματα.

Η τραγική ειρωνεία είναι πιο έντονη, διότι ο Θεοκλύμενος είναι ο βασιλιάς (δυνατός, σκληρός, αυταρχικός) και ο μόνος που δεν γνωρίζει, ενώ όλα τα υπόλοιπα πρόσωπα του δράματος γνωρίζουν.)

Ανιχνεύοντας τη Διάνοια

Ευριπίδη Ελένη, Ανιχνεύοντας τη "διάνοια" from Σταυρούλα Τσαμασίρου

Ραψωδία Π (684-867)

                                Το κύκνειο άσμα και ο θάνατος του Πάτροκλου

Τόπος : πεδίο της μάχης

Χρόνος : 26^η μέρα της Ιλιάδας

Πρόσωπα : Πάτροκλος, Έκτορας, Απόλλωνας

 

ΕΝΟΤΗΤΕΣ

1^η : Ο Πάτροκλος φτάνει έως τα τείχη της Τροίας (στ. 684-697)

2^η  : Η παρέμβαση του Απόλλωνα (στ. 698-726)

3^η  : Ο Πάτροκλος σκοτώνει τον Κεβριόνη (στ. 726-750)

4^η  : Η μάχη για το σώμα του νεκρού Κεβριόνη (στ. 751-785)

5^η  : Ο Απόλλωνας αφοπλίζει τον Πάτροκλο (στ. 786-804)

6^η  : Ο Εύφορβος τραυματίζει τον Πάτροκλο (στ. 805-817)

7^η  : Ο Έκτορας σκοτώνει τον Πάτροκλο (στ. 818-867)

Η ΑΡΙΣΤΕΙΑ ΤΟΥ ΠΑΤΡΟΚΛΟΥ

•  Σκοτώνει εννέα αντιπάλους και τρέπει άλλους σε φυγή (694-697)
• Επιχειρεί τέσσερις φορές ν’ ανέβει στα τείχη της Τροίας. Θα το είχε καταφέρει, αν δεν παρενέβαινε ο Απόλλωνας. 
• Αντιμετωπίζει επιτυχώς την επίθεση του Έκτορα σκοτώνοντας τον ηνίοχό του, Κεβριόνη.
• Μετά τη σκύλευση του Κεβριόνη, επιτίθεται τρεις φορές στους Τρώες και κάθε φορά σκοτώνει εννέα Τρώες(συνολικά 27).  Σε καμία αριστεία δεν έχει γίνει κάτι παρόμοιο. 
• Αποκορύφωμα της αριστείας του Πατρόκλου.Είναι τραγική η αριστεία του Πατρόκλου, καθώς οδηγείται προς τον θάνατο, προκειμένου να επιστρέψει ο Αχιλλέας στη μάχη.
•  Γενναίος, ιδιαίτερα συμπαθής, θαρραλέος, τολμηρός, εγωιστής, φιγούρα που διαπράττει ύβρη, αφού παρακούει τις εντολές του Αχιλλέα και ξεχνάει τις προειδοποιήσεις του Απόλλωνα, εξιλαστήριο θύμα του Δία.

Α΄ Στάσιμο, στ. 1220-1285

       Το στάσιμο ανήκει στα κατά ποσόν μέρη της τραγωδίας (όπως και το επεισόδιο). Εντάσσεται στα λυρικά μέρη της τραγωδίας (θυμηθείτε την πάροδο, τον κομμό, το αμοιβαίον). Αυτό σημαίνει ότι στο στάσιμο δεν υπάρχουν: υποκριτές (συμμετέχει αποκλειστικά ο Χορός: τραγουδά (μέλος) καθώς κινείται ρυθμικά και συντονισμένα (όρχηση), διάλογος ή μονόλογος, εξέλιξη της δράσης (Αντιθέτως υπάρχουν : μέλος (μουσική), όρχηση, πλούσια εκφραστικά μέσα (ποιητική χρήση της γλώσσας (επίκληση στην αηδόνα, υπερβατό, προσωποποιήσεις, εικόνες, μεταφορές, συχνή χρήση επιθέτων, συνθέτων, ρητορική ερώτηση, συνεκδοχές κ.ά), δομή στηριγμένη στο σχήμα στροφή-αντιστροφή (κυκλική σύνθεση), οι στίχοι είναι ανισοσύλλαβοι, προσδίδοντας μουσικότητα στο λόγο). Πρόκειται για το χορικό εκείνο  το οποίο βρίσκεται ανάμεσα σε δυο διαλογικά μέρη μιας τραγωδίας και άδεται από τον Χορό "εν στάσι" (εξ ου και "στάσιμο"), αφού δηλαδή έχει πάρει θέση στην ορχήστρα. Στην τυπική δομή του ένα στάσιμο χωρίζεται σε στροφές και αντιστροφές, τις οποίες τραγουδούν ο μισός χορός κάθε φορά (ημιχόριο) αντικριστά, και στην επωδό (ρεφραίν) την οποία τραγουδάει όλος ο χορός μαζί. Ακολουθώντας τη σχετική συνήθεια τον αρχαίων, τα χορικά της τραγωδίας (άρα και τα στάσιμα) είναι γραμμένα σε δωρική διάλεκτο, καθώς η χορωδιακή ποίηση ξεκίνησε να γράφεται στη διάλεκτο αυτή.

   Όταν έχουμε να κάνουμε με χορικό, εξετάζουμε επίσης το εξής: Αν είναι σχετικό με την υπόθεση του δράματος ή όχι. Στη δεύτερη περίπτωση ονομάζεται ένα χορικό "εμβόλιμο".  Το χορικό αυτό θα περιμέναμε να έχει σχέση με την απόδραση των ηρώων. Αντί για αυτό ακούμε το Χορό να τραγουδά τα δεινά του πολέμου και το ανεξιχνίαστο των θεϊκών βουλών. Το πρώτο στάσιμο της Ελένης είναι εμφανώς μη εμβόλιμο, καθώς, έπειτα από την τελευταία σκηνή του Β΄ επεισοδίου στην οποία στήνεται η "μηχανή σωτηρίας", γίνεται μια αναδρομή από το Χορό των συμβάντων που οδήγησαν τα πράγματα εδώ και εκφράζονται οι ελπίδες για αίσια κατάληξη.

Τέλος, ο Χορός συνδέει την τραγωδία με τη θρησκευτική της καταγωγή (ομοιογενές και απρόσωπο σύνολο που χορεύει, τραγουδά, διαφέρει από ένα φυσιολογικό, καθημερινό πλήθος). 

Δομή

Α’ στροφή : Η επίκληση στο αηδόνι και οι συμφορές των Τρώων. Ο χορός θρηνεί τα πάθη της Ελένης και τις συμφορές των Τρώων (θρηνητικός χαρακτήρας).

Α’ αντιστροφή : Ο θρήνος για τους νικητές (αντιπολεμικό μήνυμα).

Β’ στροφή : Οι σκοτεινοί θεοί. Η απρόβλεπτη και απροσδιόριστη επέμβαση των θεών στα ανθρώπινα.

Β’ αντιστροφή : Το παράλογο του πολέμου (αντιπολεμικό μήνυμα – η ανθρώπινη ευθύνη για τον πόλεμο).

Διδακτικό Σενάριο στη Ελένη Ευριπίδη

ΣΕΝΑΡΙΟ ΕΛΕΝΗ 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Αντιπολεμικά κείμενα και τραγούδια...

http://digitalschool.minedu.gov.gr/modules /ebook/show.php/DSGL105/229/1692,5420/extras/activities/indexJ_2_meselida/indexj_2_metaselida.html