Β΄ Στάσιμο, στ. 1425-1499

Το συναισθηματικό κλίμα

Α΄ στροφικό σύστημα: υποβλητικό, μυστηριακό, πένθιμο. Κεντρικό μοτίβο ο θάνατος, ο χειμώνας, ο αφανισμός του ανθρώπινου γένους, πόνος, απελπισία, απόγνωση(η ανατροπή) 

Β΄ στροφικό σύστημα: αναστάσιμο, πανηγυρικό, χαρμόσυνο, αισιόδοξο με τους αλαλαγμούς της πομπής των μαινάδων. Τη νεκρή φύση του χειμώνα διαδέχεται η Άνοιξη, η ζωή ξαναβρίσκει τον κανονικό της ρυθμό( αποκατάσταση της ισορροπίας) 

Θέματα:

1)Ο μύθος της Περσεφόνης:  Σύμφωνα με το μύθο, η Περσεφόνη, κόρη της Δήμητρας και του Δία, συνήθιζε να παίζει με τις φίλες της, τις Νύμφες, στην Έννα, περιοχή στο κέντρο της Σικελίας. Μια μέρα, ενώ έτρεχε στο δάσος και έπαιζε, την είδε ο Πλούτωνας και την ερωτεύτηκε παράφορα για την ομορφιά της. Σε συνεννόηση με το Δία άρπαξε την Περσεφόνη, την πήγε στον Κάτω Κόσμο και την έκανε γυναίκα του.

                Η Δήμητρα που είχε μεγάλη αδυναμία στην Περσεφόνη, γύρισε όλη τη γη και προσπάθησε με κάθε τρόπο να βρει την πολυαγαπημένη της κόρη. Μεταμορφωμένη σε γριά για να μην την αναγνωρίσουν πήγαινε σε πόλεις και χωριά και ρώταγε όποιον έβρισκε στο δρόμο της μήπως ήξερε πού ήταν η μονάκριβή της Περσεφόνη. Λέγεται ότι όσο πέρναγε ο καιρός υπέφερε τόσο πολύ από την απώλεια της Κόρης, που δεν επέτρεπε τη γη να ανθίσει, να βγάλει λουλούδια και καρπούς για να τραφούν οι άνθρωποι. Η Δήμητρα ήταν αμετανόητη και αποφασισμένη για τα πάντα.

                Ο Δίας, που έβλεπε ότι η Δήμητρα ήταν οργισμένη, έστειλε τον Ερμή στον Άδη για να παρακαλέσει και να πείσει τον Πλούτωνα να στείλει την Περσεφόνη πάλι πίσω στη μητέρα της.  Ο θεός του Κάτω Κόσμου, που ήταν πονηρός και ερωτευμένος με την Περσεφόνη, δέχτηκε να την αφήσει αλλά πριν την αποχαιρετήσει της έδωσε να φάει μερικούς σπόρους από ρόδι. Οι σπόροι αυτοί ήταν μαγικοί με αποτέλεσμα η Περσεφόνη να δεθεί άρρητα με το βασίλειό του.

                Τη λύση την έδωσε ο Δίας, που τελικά μεσολάβησε και κατόρθωσε να συμβιβάσει τον  Πλούτωνα και τη Δήμητρα. Τους έξι μήνες του έτους η Περσεφόνη ζούσε με τη μητέρα της. Η γη τότε ήταν ανθισμένη και δεχόταν με ευχαρίστηση τους καρπούς των ανθρώπων, ενώ τον υπόλοιπο μισό χρόνο, η Κόρη κατέβαινε στα έγκατα της γης και περνούσε το καιρό της με τον άντρα της. Η Δήμητρα τότε δεν επέτρεπε σε κανέναν ανθό να ξεπροβάλει, δείχνοντας έτσι τον καημό της για την απώλεια της κόρης της.

 

Peter Paul Rubens, Η αρπαγή της Περσεφόνης από τον Πλούτωνα

2) Στάσιμο: συνδυασμός λόγου, μουσικής και κίνησης. Για τη λειτουργία του συγκεκριμένου στάσιμου έχουμε να πούμε ότι: α) Πολλοί μελετητές πιστεύουν ότι δεν έχει καμία σχέση με όσα προηγήθηκαν και ότι είναι εμβόλιμο, δηλαδή μια ωδή άσχετη με τα δρώμενα. Τότε γιατί το έβαλε ο Ευριπίδης;

Εμβόλιμο(<εμβάλλω): η λυτρωτική δύναμη των ενθουσιαστικών, οργιαστικών, βακχικών τελετών (Β΄ αντιστροφή) παρηγορεί με τη μουσική,  χορό και ενθαρρύνει τους τσακισμένους από την ήττα στη Σικελία Αθηναίους. (πβ. Υπαινιγμός για Αλκιβιάδη- Ελευσίνια Μυστήρια, στ. 1484-85). Θεωρούν ότι το στάσιμο απευθυνόταν στο κοινό: έμμεσα οι Αθηναίοι παροτρύνονται να ελπίζουν σε ένα καλύτερο μέλλον, μια που στη ζωή ο πόνος και η χαρά εναλλάσσονται.

β) Άλλοι πάλι μελετητές θεωρούν ότι δεν είναι εμβόλιμο αλλά ότι συνδέεται οργανικά με το υπόλοιπο έργο. Η Ελένη και η Περσεφόνη έχουν κοινά στοιχεία.

1.    παράλληλοι οι βίοι Ελένης, Περσεφόνης: θύματα αρπαγής, αναζητήθηκαν από τους δικούς τους, ένας θάνατος, πραγματικός της Περσεφόνης, πλαστός του Μενέλαου, αίσιο τέλος με τη λύτρωση της Δήμητρας – προοικονομία αίσιας έκβασης τραγωδίας, λατρεία Ελένης στη Σπάρτη ως θεάς της βλάστησης.)

2.    Θρησκευτικές αναζητήσεις Ευριπίδη, ενδιαφέρον για οργιαστικές λατρείες, ταύτιση Κυβέλης-Ρέας με τη Δήμητρα (412 πΧ-εισαγωγή λατρείας Κυβέλης στην Αθήνα). 

Η Δήμητρα θρηνεί την κόρη της (Evelyn de Morgan, 1906)

3) Η παράδοση των αρχαίων κειμένων: Η Β ́ αντιστροφή είναι εξαιρετικά δυσνόητη. Είναι πολύ μεγάλος ο κόπος όσων προσπάθησαν να σώσουν την ιστορία. Τα δράματα στην αρχή δε  γράφονταν για να διαβάζονται, αλλά μόνο για να διδάσκονται στα δημόσια θέατρα. Οι γραφείς, επομένως, οι οποίοι αντέγραφαν τα κείμενα, δεν ενδιαφέρονταν τόσο για την ορθή παράδοση του κειμένου, όσο για την ευκολία και την εξυπηρέτηση των ηθοποιών. Γι’ αυτό το λόγο δεν σκοτίζονταν, αν δημιουργούνταν λάθη στο κείμενο. Τούτο οφείλεται επίσης στο γεγονός ότι οι βιβλιοπώλες ήθελαν να ικανοποιήσουν τους πελάτες τους, οι οποίοι, επειδή δεν μπορούσαν να έρθουν στην Αθήνα για να παρακολουθήσουν τις παραστάσεις, ήθελαν τουλάχιστον να διαβάσουν τα έργα των μεγάλων δραματοποιών. Έτσι οι βιβλιοπώλες πλήρωναν όσο το δυνατόν περισσότερους αντιγραφείς για να ανταποκριθούν στη ζήτηση αυτή. Επίσης, νοθεύσεις και αλλοιώσεις στο κείμενο έκαναν και οι ίδιοι οι ηθοποιοί που τροποποιούσαν το κείμενο για δική τους ευκολία. Εύκολα καταλαβαίνουμε, λοιπόν, ότι αφού τα πρώτα αντίγραφα περιείχαν λάθη, τα λάθη αυτά κληροδοτούνταν και στις μελλοντικές εκδόσεις του κειμένου. Η παράδοση του κειμένου επομένως είναι πολύ προβληματική. Το κείμενό μας είναι μια μόνο μεταφραστική εκδοχή. Υπάρχουν και πολλές άλλες.

4) Ο θρησκευτικός χαρακτήρας του αρχαίου δράματος: Η προέλευση της τραγωδίας είναι θρησκευτική (αρχικά είχε θρησκευτικό περιεχόμενο γενικά, αναφορές ειδικά στο Διόνυσο και στις βακχικές τελετές. Επίσης, στην ορχήστρα του θεάτρου υπήρχε βωμός αφιερωμένος στο Διόνυσο). Κατά την εξέλιξη του δράματος ο θρησκευτικός χαρακτήρας επέζησε κυρίως στα στάσιμα.

•  «Παρέλαση» θεών(του Ολύμπου, του Κάτω Κόσμου), αναφορά σε περιστατικά της ζωής τους. 
•  Διόνυσος, Μαινάδες, Βακχικές τελετές, θρησκευτικά σύμβολα, μουσικά όργανα.
•  Ανάμειξη στοιχείων από τις λατρείες Κυβέλης – Διονύσου (πρώιμος θρησκευτικός συγκρητισμός)