Ραψωδία Σ, Οπλοποιία

Ιλιάδα, ραψ.Σ 478-616

Ο Ήφαιστος κατασκευάζει την πανοπλία του Αχιλλέα-

Περιγραφή της ασπίδας

 

ΔΟΜΗ:

1Η ΕΝΟΤΗΤΑ: στ.478-488: Κατασκευή της ασπίδας – Εικονογράφηση: κοσμικά στοιχεία.

2Η ΕΝΟΤΗΤΑ: στ.489-507: Εικονογράφηση: μια πόλη σε καιρό ειρήνης.

3Η ΕΝΟΤΗΤΑ: στ.508-539: Εικονογράφηση: μια πόλη σε καιρό πολέμου.

4Η ΕΝΟΤΗΤΑ: στ.540-571: Εικονογράφηση: σκηνές από το γεωργικό βίο.

5Η ΕΝΟΤΗΤΑ: στ.572-588: Εικονογράφηση: σκηνές από τον κτηνοτροφικό βίο.

6Η ΕΝΟΤΗΤΑ: στ.589-605: Εικονογράφηση: ο χορός.

7Η ΕΝΟΤΗΤΑ: στ.606-616: Εικονογράφηση: ο Ωκεανός – Κατασκευή των άλλων όπλων – Αναχώρηση της Θέτιδας.

ΣΥΜΒΟΛΙΣΜΟΣ ΣΚΗΝΩΝ : Καθώς ο Αχιλλέας θα βαδίζει προς το θάνατο θα κρατά στα χέρια του απεικόνιση σκηνών από τη ζωή.

ΠΕΡΙΛΗΨΗ : Ο Ήφαιστος κατασκεύασε για τον Αχιλλέα μια μεγάλη και δυνατή ασπίδα και τη διακόσμησε με διάφορες εικόνες. Φιλοτέχνησε στην επιφάνειά της τη γη, τον ουρανό, τη θάλασσα, τον ήλιο, το φεγγάρι και όλα τα άστρα, δυο πολιτείες: στην πρώτη γίνονταν γάμοι με χορούς και γλέντια και στην αγορά της είχε στηθεί δίκη, ενώ στη δεύτερη γινόταν πόλεμος με παρόντες τους θεούς του πολέμου, σκηνές από τη γεωργική ζωή: το όργωμα, το θερισμό και τον τρύγο, σκηνές από την κτηνοτροφική ζωή: ένα κοπάδι βοδιών που του επιτίθενται δυο λιοντάρια, ένα κοπάδι προβάτων στο λιβάδι και στάνες , μια σκηνή χορού  με νέους και νέες , με τον αοιδό με τη φόρμιγγα  στη μέση  και γύρω γύρω τον κόσμο που διασκέδαζε , και τέλος  τον Ωκεανό. Έφτιαξε εκτός από την ασπίδα και θώρακα, περικεφαλαία και κνημίδες.

Η ασπίδα του Αχιλλέα σύμφωνα με τον Weniger

Στον κεντρικό και στον περιφερειακό κύκλο: το σύμπαν  και ο Ωκεανός, τα κοσμικά στοιχεία που κλείνουν και περιορίζουν την ανθρώπινη ζωή και δράση.

Ανάμεσα, σε ομόκεντρους κύκλους απεικονίζονται 9 σκηνές από την κοινωνική και αγροτική ζωή: Η γαμήλια πομπή, απονομή δικαιοσύνης, μια πολιτεία πολιορκημένη, το όργωμα, ο θερισμός, ο τρύγος, ένα κοπάδι βοδιών απειλείται από λιοντάρια, ένα βοσκοτόπι και τέλος ο χορός.

Αφηγηματικές τεχνικές

Στην ενότητα κυριαρχεί η έκφραση (περιγραφή ενός έργου τέχνης) με πλήθος εικόνων και επιθέτων:  περιγραφή ανθρώπων, πραγμάτων, τόπων, περιγραφή έργων τέχνης. Η περιγραφή της ασπίδας του Αχιλλέα είναι μια φανταστική έκφραση, καθώς περιγράφεται ένα έργο τέχνης, όπως έχει δημιουργηθεί στη φαντασία του ποιητή με τη βοήθεια των καλλιτεχνικών παραστάσεων που έχει δει σε άλλα έργα. Ο ποιητής παρουσιάζει την εικόνα στο σύνολό της και στη συνέχεια επικεντρώνεται στις χαρακτηριστικές λεπτομέρειες. Δίνεται συνολικά η εικόνα, μετά αναλύεται στα επιμέρους με επισήμανση του ουσιαστικού. Οι εικόνες και οι σκηνές συνδυάζουν οπτικά, κινητικά και ακουστικά στοιχεία, είναι παραστατικές και ζωηρές και έχουν ρεαλιστικά στοιχεία. Η περιγραφή εμπλουτίζεται με αφηγηματικά στοιχεία.

Η ασπίδα του Αχιλλέα σύμφωνα με τους Murray & Rylland

Ο λειτουργικός ρόλος της περιγραφής της ασπίδας.

•  Ο ποιητής δεν περιγράφει μια πραγματική ασπίδα με τρομακτικές μυθικές παραστάσεις που εμπνέουν φόβο στον εχθρό. Οι επιλογές του εξυπηρετούν τις ποιητικές του σκοπιμότητες.
•   Σ’ ένα κατεξοχήν πολεμικό έπος παρεμβάλλεται (ως διακόσμηση ενός εργαλείου πολέμου) όλος ο κόσμος στην ατέλειωτη ποικιλία του, απλός, αληθινός, οικείος, οργανωμένος με τάξη και αρμονία σ’ ένα όλο. Από επικός ποιητής ο Όμηρος γίνεται ζωγράφος και υμνητής της ζωής.
• Ο εχθρός που αντίκριζε την ασπίδα του Αχιλλέα, αντίκριζε μια εικόνα του Σύμπαντος που κανείς ζωντανός δε θα μπορούσε να έχει: αντίκριζε τον ίδιο του το θάνατο!
• Διασπά τη βαριά πένθιμη ατμόσφαιρα ανάμεσα στις συγκλονιστικές στιγμές που προηγήθηκαν (απόφαση θανάτου, θρήνος Αχιλλέα, Μυρμιδόνων) και σε αυτές που ακολουθούν (εκδικητική μανία Αχιλλέα, μάχες, θάνατος Έκτορα). Η περιφημότερη επιβράδυνση (επική άνεση) της Ιλιάδας. Ο ακροατής χαλαρώνει, προετοιμάζεται για την ένταση που έπεται.
• Αυτή την ασπίδα με τη ζωή σ’ όλη της την πληρότητα – ομορφιά θα κρατάει ο Αχιλλέας οδεύοντας προς το θάνατο.

Ομηρικός πολιτισμός: Υψηλό επίπεδο υλικού πολιτισμού:

• Ανάπτυξη μεταλλουργίας. Οι μεταλλουργοί ήταν αξιόλογοι τεχνίτες – εμπνευσμένοι καλλιτέχνες. Τα μέταλλα που χρησιμοποιήθηκαν στις πέντε «δίπλες» της ασπίδας: χαλκός, κασσίτερος, χρυσός. Στις ανάγλυφες παραστάσεις: χρυσός, ασήμι, χαλκός, χάλυβας και κασσίτερος. Ενδεικτικά σημεία της τέχνης – τεχνικής του Ήφαιστου(στ. 547-8, 563-4, 573, 589-90, 609-12)

• Βιοτεχνία: κατεργασία πρώτων υλών –κατασκευή ενδυμάτων – υφαντική  -  ραπτική (λινά ρούχα, χιτώνες), κατασκευή μουσικών οργάνων (αυλοί, κιθάρες, ποιμενικές φλογέρες), αγγειοπλαστική.

• Αγροτική και ποιμενική ζωή : τέχνη καλλιέργειας γης, γεωργικά εργαλεία, παρασκευή ψωμιού από αλεύρι , κατανάλωση κρέατος, αμπελουργία, κοπάδια προβάτων και βοδιών, στάνες για τα ζώα και καλύβες για βοσκούς.

• Οικοτεχνία- βιοτεχνία : λινά ρούχα, χιτώνες, υφαντική, ραπτική , κατασκευή μουσικών οργάνων, αγγειοπλαστική , τεχνίτες κάθε είδους.

• Αστρονομία: προσπαθούσαν να προσδιορίσουν τη θέση των άστρων. Στους  στ. 482 - 488 παρουσιάζονται στοιχεία αστρονομίας. Οι αρχαίοι Έλληνες επηρεάστηκαν από τους Βαβυλώνιους και τους Αιγύπτιους και οι γνώσεις τους αξιοποιούνταν στη ναυσιπλοΐα. 

• Πολιτική και κοινωνική οργάνωση

• Θεσμός γάμου και οικογένειας

• Γαμήλια έθιμα

• Θεσμός δικαιοσύνης

• Χορός

• Μουσική και τραγούδι

• Πολεμική τέχνη (στρατός, λεηλασίες, πολιορκίες, πολεμικά συμβούλια, ενέδρες, όπλα, συνήθεια να αφαιρούν τα όπλα από το σώμα του νεκρού αντιπάλου)
  
  
  
  
   Η ασπίδα του Αχιλλέα σύμφωνα με τον John Flaxman
  Η παρουσία του ποιητή
  
  
  • Στ. 602-605: ο ποιητής τοποθετεί καθαρά το εαυτό του ως αοιδό για πρώτη και μοναδική φορά μέσα στην Ιλιάδα στην τελευταία σκηνή του χορού, στην πιο εύθυμη απ’ αυτές που παριστάνονται στην ασπίδα. Έμμεσα δηλώνει την προτίμησή του στη χαρά της ζωής.
  • Τον ποιητή μπορεί ν’ αντιπροσωπεύει και ο ίδιος ο Ήφαιστος που με την τέχνη του αναπαριστά βασικές πλευρές της ανθρώπινης ζωής.
  • Εξάλλου, η ασπίδα με την απεικόνιση ολόκληρης της ζωής μπορεί και να συμβολίζει για τον ποιητή την δύναμη και την αθανασία της τέχνης του που έπλασε ένα τέτοιο αριστούργημα.
  Βίντεο σχετικά με την κατασκευή της ασπίδας του Αχιλλέα:

Απόπειρες αναπαράστασης της ασπίδας του Αχιλλέα: http://users.sch.gr/makritid/_____2.html
Ενδιαφέρουσα εργασία για την ασπίδα: http://users.sch.gr//makritid/