Α΄ Στάσιμο, στ. 1220-1285

       Το στάσιμο ανήκει στα κατά ποσόν μέρη της τραγωδίας (όπως και το επεισόδιο). Εντάσσεται στα λυρικά μέρη της τραγωδίας (θυμηθείτε την πάροδο, τον κομμό, το αμοιβαίον). Αυτό σημαίνει ότι στο στάσιμο δεν υπάρχουν: υποκριτές (συμμετέχει αποκλειστικά ο Χορός: τραγουδά (μέλος) καθώς κινείται ρυθμικά και συντονισμένα (όρχηση), διάλογος ή μονόλογος, εξέλιξη της δράσης (Αντιθέτως υπάρχουν : μέλος (μουσική), όρχηση, πλούσια εκφραστικά μέσα (ποιητική χρήση της γλώσσας (επίκληση στην αηδόνα, υπερβατό, προσωποποιήσεις, εικόνες, μεταφορές, συχνή χρήση επιθέτων, συνθέτων, ρητορική ερώτηση, συνεκδοχές κ.ά), δομή στηριγμένη στο σχήμα στροφή-αντιστροφή (κυκλική σύνθεση), οι στίχοι είναι ανισοσύλλαβοι, προσδίδοντας μουσικότητα στο λόγο). Πρόκειται για το χορικό εκείνο  το οποίο βρίσκεται ανάμεσα σε δυο διαλογικά μέρη μιας τραγωδίας και άδεται από τον Χορό "εν στάσι" (εξ ου και "στάσιμο"), αφού δηλαδή έχει πάρει θέση στην ορχήστρα. Στην τυπική δομή του ένα στάσιμο χωρίζεται σε στροφές και αντιστροφές, τις οποίες τραγουδούν ο μισός χορός κάθε φορά (ημιχόριο) αντικριστά, και στην επωδό (ρεφραίν) την οποία τραγουδάει όλος ο χορός μαζί. Ακολουθώντας τη σχετική συνήθεια τον αρχαίων, τα χορικά της τραγωδίας (άρα και τα στάσιμα) είναι γραμμένα σε δωρική διάλεκτο, καθώς η χορωδιακή ποίηση ξεκίνησε να γράφεται στη διάλεκτο αυτή.

   Όταν έχουμε να κάνουμε με χορικό, εξετάζουμε επίσης το εξής: Αν είναι σχετικό με την υπόθεση του δράματος ή όχι. Στη δεύτερη περίπτωση ονομάζεται ένα χορικό "εμβόλιμο".  Το χορικό αυτό θα περιμέναμε να έχει σχέση με την απόδραση των ηρώων. Αντί για αυτό ακούμε το Χορό να τραγουδά τα δεινά του πολέμου και το ανεξιχνίαστο των θεϊκών βουλών. Το πρώτο στάσιμο της Ελένης είναι εμφανώς μη εμβόλιμο, καθώς, έπειτα από την τελευταία σκηνή του Β΄ επεισοδίου στην οποία στήνεται η "μηχανή σωτηρίας", γίνεται μια αναδρομή από το Χορό των συμβάντων που οδήγησαν τα πράγματα εδώ και εκφράζονται οι ελπίδες για αίσια κατάληξη.

Τέλος, ο Χορός συνδέει την τραγωδία με τη θρησκευτική της καταγωγή (ομοιογενές και απρόσωπο σύνολο που χορεύει, τραγουδά, διαφέρει από ένα φυσιολογικό, καθημερινό πλήθος). 

Δομή

Α’ στροφή : Η επίκληση στο αηδόνι και οι συμφορές των Τρώων. Ο χορός θρηνεί τα πάθη της Ελένης και τις συμφορές των Τρώων (θρηνητικός χαρακτήρας).

Α’ αντιστροφή : Ο θρήνος για τους νικητές (αντιπολεμικό μήνυμα).

Β’ στροφή : Οι σκοτεινοί θεοί. Η απρόβλεπτη και απροσδιόριστη επέμβαση των θεών στα ανθρώπινα.

Β’ αντιστροφή : Το παράλογο του πολέμου (αντιπολεμικό μήνυμα – η ανθρώπινη ευθύνη για τον πόλεμο).

Η σχέση του στάσιμου με τα προηγούμενα – η λειτουργία του

·            Ο Χορός, ανακαλώντας το θρήνο της Ελένης στην Πάροδο, θρηνεί για τους νικητές και νικημένους του Τρωικού πολέμου, ενώ στη συνέχεια καθιστώντας σαφέστερη τη γνώμη του αγγελιοφόρου, τονίζει το απρόβλεπτο της επενέργειας του θείου και την απροσδιόριστη επέμβασή του στα ανθρώπινα πράγματα.

·            Η δέηση προς τις θεές (τέλος Β’ Επεισοδίου) έφερε στο νου του χορού το αποτέλεσμα της παρέμβασής τους (τον μάταιο πόλεμο της Τροίας).

·            Χωρίς να προωθεί την εξέλιξη του έργου, συνοψίζει, προβάλλοντας την άποψη του χορού/ μέσου θεατή, τα βασικά θέματα που απασχόλησαν τον ποιητή ως  τώρα. π.χ. :  Θεοί, πόλεμος, αντίθεση είναι - φαίνεσθαι (στ. 1251-1253), δόλος (στ. 1243-1247). Διατυπώνεται η άποψη του χορού σε θέματα που ήδη έχουν τεθεί, με τον τρόπο των απλών ανθρώπων που σκέφτονται, προβληματίζονται, χωρίς να αναλύουν.

·            Ο χορός βγάζει γενικότερα συμπεράσματα από τα εξατομικευμένα πάθη των ηρώων (εδώ της Ελένης και του Μενελάου) και αποδίδει τις ευθύνες εκεί που κατά την κρίση του ανήκουν.

Αποτελεί στοιχείο επιβράδυνσης. Έτσι : α)Εντείνεται το ενδιαφέρον των θεατών για την έκβαση του σχεδίου απόδρασης, β)Εξασφαλίζει στους υποκριτές το χρόνο να αλλάξουν σκευή (ώστε ν’ αλλάξει μάσκα και κοστούμι η Ελένη), γ)Καλύπτει χρονικά εξωσκηνική δράση, δ) Το τραγούδι του χορού απαλύνει το συναισθηματικό φορτίο που συσσωρεύτηκε στο Β΄ Επεισόδιο και  λειτουργεί ως αναγκαία ανάπαυλα για την αποφόρτιση των θεατών.

·            Είδος μουσικού διαλείμματος που ξεκουράζει το θεατή από την αγωνία και την ένταση των επικών μερών και του επιτρέπει να προβληματιστεί.

Ο ρόλος και η φύση των θεών

"τι είναι θεός, τι μη θεός και τι τ' ανάμεσό τους" Επηρεασμένος από τις απόψεις των σοφιστών για τη δυσκολία ή την αδυναμία απόκτησης της πραγματικής γνώσης και τον αγνωστικισμό του Πρωταγόρα, που έφτανε να αμφισβητήσει ακόμα και την ύπαρξη των θεών, ο Ευριπίδης, μέσω του Χορού, αντιμετωπίζει με σκεπτικισμό την ικανότητα του ανθρώπου να συλλάβει την ουσία του θεού (στ. 1254-1256), διαλογίζεται για την φύση του θείου και για τα όρια της δυνατότητας του ανθρώπου να καθορίσει την μοίρα του ο ίδιος. Η ίδια φράση επαναλαμβάνει το προβληματισμό του Αγγελιοφόρου που είδαμε, ο οποίος ξεκινάει με τη φράση "Ανεξερεύνητος ο θεός, παιδί μου..." και καταλήγει στο συμπέρασμα "να σκέφτεσαι λογικά, να ο πιο καλός μάντης".  Η ίδια φράση γίνεται στο ποίημα του Σεφέρη "Ελένη" η βάση του προβληματισμού του Τεύκρου (αφηγητή στο συγκεκριμένο ποιήμα) για να εκφράσει τους υπαρξιακούς του προβληματισμούς και να καταδικάσει τον πόλεμο, πράγμα το οποίο κάνει και ο ίδιος ο Ευριπίδης. Επισημαίνει το απρόβλεπτο της επέμβασής των θεών (στ. 1258-1261) ένα χρόνο μετά την απροσδόκητη πανωλεθρία στη Σικελία, αφήνοντας ίσως μια χαραμάδα ελπίδας για μια ευνοϊκή ίσως αυτή τη φορά μεταστροφή.

Ο πόλεμος

       Ο Χορός χαρακτηρίζεται από φιλευσπλαχνία και ευαισθησία, αμερόληπτος, ο λόγος του αποκτά διαχρονική αξία. Καταδικάζει απερίφραστα τον πόλεμο, αναφερόμενος, από τη μια στα δεινά που ο πόλεμος επιφέρει τόσο στους ηττημένους, όσο και στους νικητές και από την άλλη στον παραλογισμό και τη ματαιότητα του πολέμου, τον οποίο αποδίδει όχι σε τρέλες των θεών, αλλά σε ανθρώπινες επιλογές. Η Β΄ αντιστροφή είναι μια έντονη αντιπολεμική κραυγή του Ευριπίδη (βλ. παράλλ. κείμ 2, σελ.91). Κανένας από τους Αθηναίους δεν μπορούσε το 412 να ακούσει αυτά τα λόγια, χωρίς να αναλογιστεί τη δυστυχία της πόλης του. Το μίσος του κατά των πολέμων δεν περιορίζεται στην επιφάνεια, αλλά εισχωρεί βαθύτερα και αναζητά τα βαθύτερα αίτια που γεννούν τους πολέμους και τις καταστροφές που προκαλούν όχι μόνο σε άτομα, αλλά σε ολόκληρους λαούς. Έτσι, παρόλο που στην Ελένη του υπάρχει ένας στίχος, όπου αποδίδονται οι πόλεμοι στους θεούς (στίχ.45), στην ουσία ο ποιητής ακολουθεί την άποψη πως οι ίδιοι οι άνθρωποι έχουν την άμεση ευθύνη για τις πολεμικές συγκρούσεις και τις συμφορές που απορρέουν απ’ αυτές.  Οι στίχοι αυτοί αναφέρονται στα πρόσφατα συγκλονιστικά γεγονότα στη Σικελία, για τα οποία ο ποιητής θεωρούσε υπεύθυνους τους οπαδούς της φιλοπόλεμης μερίδας, η οποία είχε ενθαρρύνει τους μάντεις στις χρησμολογίες τους για ευνοϊκή έκβαση της εκστρατείας.

Με στόχο τη φιλοπόλεμη παράταξη που υποστήριξε τη Σικελική εκστρατεία, ο φιλειρηνιστής Ευριπίδης προειδοποιεί τους συμπολίτες του πώς η βία γεννά μόνο βία και προτείνει ως καλύτερο τρόπο επίλυσης των διαφορών ανάμεσα στους ανθρώπους το διάλογο και τις διαπραγματεύσεις.

Η δημόσια αμφισβήτηση και το πολίτευμα

Μόνο το δημοκρατικό πολίτευμα επιτρέπει την ανοιχτή δημόσια αμφισβήτηση, κατοχυρώνοντας την ελεύθερη έκφραση (παρρησία), το δικαίωμα στη διαφορετική άποψη, ακόμα κι αν είναι ακραία ή αιρετική.