Έξοδος (στ. 1653-1870) Ελένη Ευριπίδη

1η σκηνή(στ. 1653-1778)

Πρόσωπα: Αγγελιαφόρος - Θεοκλύμενος

ΕΝΟΤΗΤΕΣ – ΠΛΑΓΙΟΤΙΤΛΟΙ:

1^η ενότητα: Στ.1653-1667: Η ανακοίνωση της απόδρασης.

2^η ενότητα: Στ.1668-1778: Η περιγραφή της απόδρασης και η σωτηρία του Αγγελιαφόρου.

Περίληψη: Ενώ ο Θεοκλύμενος  περιμένει να επιστρέψει η Ελένη, έρχεται τρέχοντας ένας Αγγελιαφόρος και τον πληροφορεί ότι οι δύο ήρωες έφυγαν για την Ελλάδα με το καράβι που τους είχε δώσει. Μετά από ένα ξέσπασμα οργής και έκπληξης ζητά να μάθει λεπτομέρειες.  Ο Αγγελιαφόρος του αφηγείται αναλυτικά τι συνέβη και πως γλίτωσε ο ίδιος. Τέλος, συμβουλεύει το βασιλιά να μην είναι τόσο ευκολόπιστος. ο Χορός προσποιείται ότι δε γνωρίζει για το σχέδιο απόδρασης και ότι λυπάται που ξέφυγε ο Μενέλαος.

Υπόθεση - Πλοκή:

Η 1η σκηνή προωθεί με γρήγορο ρυθμό την εξέλιξη του έργου, καθώς πραγματοποιείται με επιτυχία το τελευταίο μέρος του σχεδίου απόδρασης και οι ήρωες παίρνουν το δρόμο της επιστροφής. Η εκτενής αγγελική ρήση (στ. 1668- 1776), βοηθάει το θεατή να φύγει από τη σκηνή και να μεταφερθεί στα γεγονότα που περιγράφονται (ενότητα τόπου).

Η σκηνή της σφαγής των Αιγυπτίων (στ.1752- 1765) χαρακτηρίζεται από αγριότητα και ωμό ρεαλισμό. ίσως ο ποιητής επιθυμεί να δείξει τον προβληματισμό του για τα στερεότυπα που θέλουν τον Έλληνα ανώτερο από τον βάρβαρο ή ακόμα και ότι η ανάγκη κάνει τους ανθρώπους σκληρούς και βίαιους.

Ο αγγελιοφόρος – βασικά χαρακτηριστικά του ρόλου

Μπαίνει από τη δεξιά πάροδο - όπως συμβαίνει συνήθως με τους αγγελιαφόρους, βιαστικός και λαχανιασμένος. στην ουσία δεν πρόκειται για κανονικό αγγελιαφόρο, αλλά για ναυαγό που σώθηκε από τη συμπλοκή με τους Έλληνες και τους ναύτες του Θεοκλύμενου και τώρα έρχεται να ανακοινώσει την κακή είδηση στο βασιλιά, τον οποίο τυχαία συναντά, όταν βγαίνει από το ανάκτορο για να περιμένει την Ελένη. Ο Αγγελιαφόρος δε λαμβάνει υπόψη του το χορό και δεν τον ρωτά που είναι ο βασιλιάς -όπως συμβαίνει σε άλλες τραγωδίες. Αντίθετα, απευθύνεται άμεσα στο βασιλιά, χωρίς καθυστέρηση και περιστροφές, ενώ συνήθως οι αγγελιαφόροι φλυαρούν και καθυστερούν να αποκαλύψουν την είδηση που φέρουν, εντείνοντας την αγωνία των θεατών και των ηρώων.

• Η αποστολή του υπηρετεί την ενότητα τόπου απ' τη μια και την απαγόρευση παράστασης φόνων, ανθρωποκτονιών και γενικά βίαιων πράξεων στη σκηνή απ’ την άλλη.
• Ανώνυμο, δευτερεύον πρόσωπο, αναφέρεται μόνο με την ιδιότητά του.
• Ανήκει σε κατώτερη κοινωνική τάξη, λαϊκός τύπος, συχνά άξεστος στους τρόπους με πείρα βγαλμένη απ’ τη ζωή (βιοσοφία) και θυμοσοφική διάθεση.
• Εκφέρει εκτενή λόγο με μεγάλες σε έκταση περιγραφές και περιττές συχνά λεπτομέρειες.

Ρόλος – Δομή – περιεχόμενο αγγελικής ρήσης

·         Πιστός και αφοσιωμένος στο βασιλιά, εξαπατημένος, οργισμένος, αγανακτισμένος.

• Διευθετούνται οι εκκρεμότητες σχετικά με την τύχη των ηρώων και των συντρόφων του Μενέλαου.
• Ο αγγελιοφόρος δεν φλυαρεί ανούσια, αλλά δεν ανακοινώνει και αμέσως την είδηση: αναφέρεται στην εντύπωση που θα προκαλέσει η αναγγελία της, στις συνέπειες της είδησης για το Θεοκλύμενο και τέλος φτάνει στην ίδια την είδηση.
• Η αφήγηση είναι πρωτοπρόσωπη και κερδίζει σε πειθώ, ζωντάνια και παραστατικότητα, καθώς ο αφηγητής είναι αυτόπτης μάρτυς και δε διστάζει να προχωρήσει σε περιγραφή συναισθημάτων, προσωπικά σχόλια και εκτιμήσεις. Ωστόσο υστερεί σε αξιοπιστία και αντικειμενικότητα.
• Με την υποκριτική του τέχνη ζωντανεύει την εκτενή, αντιθεατρική αφήγηση (κινήσεις, προσεκτικές χειρονομίες, αυξομείωση έντασης, χρώμα φωνής, μίμηση φωνής ηρώων).
• Εκφραστικά μέσα που προσφέρει το ίδιο το κείμενο: εναλλαγή πλάγιου λόγου με ευθύ, δραματικός ενεστώτας, μικρές προτάσεις και ασύνδετο σχήμα που επιταχύνουν το ρυθμό στην αφήγηση, εναλλαγή παρατατικού(διάρκεια) με αόριστο(συνοπτικό), ζωηρές, ρεαλιστικές εικόνες, λεπτομερείς περιγραφές.

Το ήθος των ηρώων

• Θεοκλύμενος: εμβρόντητος από την απρόσμενη είδηση, αδυνατεί να πιστέψει τον αγγελιοφόρο και τον ειρωνεύεται. Η απόλυτη εμπιστοσύνη στη δύναμή του και οι διαβεβαιώσεις της αδιάψευστης μάντισσας δεν τον αφήνουν να αποδεχτεί ότι έπεσε σε παγίδα, νικημένος από το πάθος του και την ευφυΐα μιας γυναίκας. Ειρωνικός, δύσπιστος, του λείπει η εγρήγορση και η ικανότητα άμεσης αντίδρασης μπροστά στις δύσκολες καταστάσεις.
• Μενέλαος, Ελένη: συμπληρώνεται η εικόνα των δύο ηρώων που αναγκασμένοι να υπερασπίσουν τη ζωή και την ευτυχία τους, καταφεύγουν στη βία παραβαίνοντας τις αρχές τους. Δυναμική και μεγαλοπρεπής η Ελένη, παραμένει η ψυχή της σκευωρίας, εμψυχώνοντας τους στρατιώτες. Ο Μενέλαος θυσιάζει με ευσέβεια στους θεούς και αγωνίζεται με ηρωισμό και ανδρεία δίπλα στους στρατιώτες του. Η «αριστεία» του αποκαθιστά την τιμή του ως ομηρικού ήρωα. Ο Ευριπίδης, όπως το συνηθίζει, έπλασε δύο ήρωες ανθρώπινους: όχι όπως έπρεπε να είναι, αλλά όπως πραγματικά είναι, με προτερήματα, ελαττώματα, αδυναμίες και πάθη, ευγένεια ψυχής, ηθικές ευαισθησίες και αίσθημα τιμής.
• Χορός: Αγανακτισμένος, φοβάται για τη ζωή του αλλά δεν καταδικάζει την Ελένη.

Η Διάνοια : «σκοτώστε τους βαρβάρους» στ. 1745-1746: στη σκηνή της συμπλοκής ο Ευριπίδης φαίνεται να στέκεται ειρωνικά απέναντι στο ιδεολογικό στερεότυπο της υπεροχής των Ελλήνων έναντι των βαρβάρων. Οι πολιτισμένοι Έλληνες προβαίνουν σε άγρια σφαγή των ανυποψίαστων και άοπλων Αιγυπτίων, εικόνα που προκαλεί φρίκη και απέχθεια στο θεατή και συγκλονίζει με την αντιστροφή των αξιών οι οποίες έθρεψαν το στερεότυπο της ελληνικής ανωτερότητας.

Γ΄ Στάσιμο (στ. 1593-1652) Ελένη Ευριπίδη

ΕΝΟΤΗΤΕΣ:

Α’ ΣΤΡΟΦΗ: Ευχές για καλό ταξίδι.

Α’ ΑΝΤΙΣΤΡΟΦΗ: Ο νόστος της Ελένης.

Β’ ΣΤΡΟΦΗ: Οι επιθυμίες του Χορού. "Να πέταγα σαν τους γερανούς"

Β’ ΑΝΤΙΣΤΡΟΦΗ: Η επίκληση στους Διόσκουρους.

            Με το τέλος του Δ΄ Επεισοδίου της Ελένης, οι πρωταγωνιστές του δράματος, ο Μενέλαος κι η Ελένη, αποχωρούν δια παντός απ' τη σκηνή. Δεν θα τους ξαναδούμε (αλλά προφανώς θα ξανακούσουμε για αυτούς). Αναγκαίο αυτό για την θεατρική οικονομία του δράματος, εφόσον όλους τους ρόλους στην αρχαιότητα τους έπαιζαν τρεις ηθοποιοί και στο συγκεκριμένο δράμα οι ηθοποιοί που έπαιζαν τον Μενέλαο και την Ελένη πρόκειται να υποδυθούν  στην Έξοδο του δράματος τον Αγγελιοφόρο, υπηρέτη του Θεοκλύμενο που τον πληροφορεί για όσα συνέβησαν εκτός σκηνής, τους Διόσκουρους που θα δώσουν -ως από μηχανής θεοί- τη λύση στο δράμα και τον Θεράποντα, το δούλο του Θεοκλύμενου που τον εμποδίζει να σκοτώσει την Θεονόη.

            Στο μεταξύ, και για να καλυφθεί ο πραγματικός χρόνος που απαιτείται προκειμένου ν' αλλάξουν οι ηθοποιοί "σκευή" και ο δραματικός χρόνος που είναι αναγκαίος ώστε να διεξαχθούν εκτός σκηνής όσα θα περιγράψει με ενάργεια και ακρίβεια ο επερχόμενος Αγγελιοφόρος, αλλά και για να  ακολουθηθεί  παράλληλα και η τυπική δομή μιας τραγωδίας, ο Χορός θα τραγουδήσει το τελευταίο Στάσιμο, (όχι όμως και το τελευταίο του τραγούδι, καθώς ακολουθεί και το "εξόδιο άσμα"). 

Περίληψη Στάσιμου: ο Χορός κάνει επίκληση στο πλοίο και προσευχή στη Γαλήνεια, θεά της νηνεμίας, να οδηγήσουν με ασφάλεια την Ελένη στη Σπάρτη. Προβλέπει με χαρά ότι η Ελένη θα ξαναβρεί τη χαμένη της ευτυχία, καθώς θα βρεθεί στα αγαπημένα της μέρη, θα συναντήσει τις φίλες της και θα πάρει μέρος στις τελετές προς τιμήν του Υάκινθου, θα αγκαλιάσει την κόρη της Ερμιόνη. Στη συνέχεια, οι Ελληνίδες σκλάβες εκφράζουν την επιθυμία τους να πετάξουν σαν τους γερανούς, να γυρίσουν πίσω στην πατρίδα τους. Καλούν τους γερανούς να διακόψουν λίγο το ταξίδι τους, να σταθούν στις όχθες του Ευρώτα και να μεταφέρουν την είδηση του γυρισμού των ηρώων. Τέλος, επικαλείται τους Διόσκουρους -οι αρχαίοι τους θεωρούσαν προστάτες των ναυτικών- να προστατέψουν το ταξίδι των ηρώων και να αποκαταστήσουν την τιμή της Ελένης.

Η συναισθηματική κατάσταση του Χορού: Άδολη και ειλικρινής χαρά (ειλικρίνεια και ποιότητα συναισθημάτων του Χορού), ανιδιοτέλεια -δε ζηλεύουν την Ελένη, αλλά από καρδιάς εύχονται να ξαναβρεί τη χαμένη της ευτυχία- αισιοδοξία, ανθρωπισμό, ανακούφιση για τη λύτρωση των ηρώων, νοσταλγία και επιθυμία φυγής από τη δουλεία και την αιχμαλωσία που βιώνουν οι γυναίκες του Χορού. Αποτελούν παράδειγμα υποδειγματικής φιλίας. Είναι δούλες στο σώμα, αλλά ελεύθερες στην ψυχή.

Η λυρική ατμόσφαιρα

• Μουσική επένδυση: ήχοι που μιμούνται τους παφλασμούς των κυμάτων, τις βουτιές των δελφινιών, το χτύπημα των κουπιών στα νερά, το πέταγμα των γερανών κ.ά. 
• Χορογραφία: κινήσεις που μιμούνται το πέταγμα των πουλιών, το κολύμπι των Νηρηίδων, των δελφινιών, την ηρεμία της θάλασσας κ.ά. 
• Εικόνες παραστατικές: δελφίνια που χορεύουν, γερανοί που πετούν, αυλητής, κωπηλάτες κ.ά.
• Μεταφορές: το πέλαγο ησυχάζει, τους διάφωτους των άστρων δρόμους κ.ά. 
• Προσωποποιήσεις: το καράβι, οι γερανοί κ.ά. 
• Επίθετα/ σύνθετα: γλαυκόχρωμη, μακρόλαιμα, διάφωτους, αφροκοπούνε κ.ά. 
• Επιφωνήματα - αποστροφές: ω! ναύτες, ω! μακρόλαιμα πουλιά, Διόσκουροι, βλαστάρια του Τυνδάρεω.
• Υπερβατό: σε χαρούμενα της νύχτας πανηγύρια κ.α.

Η λειτουργία του στάσιμου

            Εν αντιθέσει με το προηγούμενο εμφανώς εμβόλιμο κι ελαφρά ακατανόητο Β' Στάσιμο, το Γ΄ Στάσιμο είναι αναμφίβολα  εντεταγμένο στο μύθο. Είναι ένα είδος προπεμπτικού, δηλαδή ενός τραγουδιού που δίνει ευχές σε ταξιδιώτες για καλό ταξίδι. Συνήθως απευθύνεται σε κάποιον που πρόκειται να ταξιδέψει και ενδέχεται να αντιμετωπίσει κινδύνους. Ο Χορός  των Ελληνίδων αιχμαλώτων ευχόμενος καλό ταξίδι στο καράβι που μεταφέρει την Ελένη και τον Μενέλαο, εκφράζει την αγωνία του για την έκβαση του σχεδίου της Ελένης και την ελπίδα του  από τη μια να ξεφύγουν ο Μενέλαος κι  η Ελένη κι από την άλλη και οι ίδιες κάποια στιγμή στο μέλλον. Επιπλέον, προοικονομεί στους θεατές που αγωνιούν την αίσια έκβαση του δράματος και, προσφωνώντας τους, τη σωτήρια εμφάνισή  στην Έξοδο των Διόσκουρων, των θεοποιημένων αδερφών της Ελένης.

Δραματουργικά: Καλύπτεται το χρονικό κενό κατά το οποίο υλοποιείται η τελευταία φάση του σχεδίου απόδρασης και κατά το οποίο οι υποκριτές αλλάζουν σκευή (ενότητα χώρου).

Δραματικά:

·        Με την επιβράδυνση που προκαλεί εντείνει την αγωνία των θεατών για την έκβαση του σχεδίου απόδρασης.

·        Διεγείρεται συναισθηματικά ο θεατής και προετοιμάζεται για το αίσιο τέλος με τις εικόνες του ταξιδιού και το κλίμα χαράς και ανακούφισης.

• Παρακολουθεί νοερά στιγμιότυπα από τη μελλοντική ζωή των δύο ηρώων στη Σπάρτη, υπερβαίνοντας κατά κάποιο τρόπο τους περιορισμούς που επιβάλλουν οι ενότητες τόπου, χρόνου και μύθου της αρχαίας τραγωδίας. 
• Υπενθυμίζει τα βάσανα της Ελένης.
• Προοικονομείται η επέμβαση των Διοσκούρων στο τέλος του έργου ως "από μηχανής θεών". 

Η ανεκπλήρωτη επιθυμία φυγής 

·        Βασικό συστατικό του ευριπίδειου έργου, το συναντάμε στη β΄ στροφή ως ευχή απόδρασης των γυναικών του Χορού από τη σκλαβιά και επιστροφής στην πατρίδα.

·        Βασική ιδέα του Στάσιμου είναι η φυγή από τη σκληρή πραγματικότητα. Η επιθυμία αυτή του Χορού αγγίζει το θεατή του 412 π.Χ., που έχει βιώσει πρόσφατα την καταστροφή στη Σικελία και υποφέρει τόσα χρόνια τα δεινά του Πελοποννησιακού πολέμου.

Δ΄ΕΠΕΙΣΟΔΙΟ ΣΤΙΧΟΙ: 1500-1592

Θέματα:

1. Η ολοκλήρωση της μηχανής: προηγούμενες φάσεις: α)σχεδιασμός της στο τέλος του Β' Επεισοδίου και β)υλοποίηση του μεγαλύτερου μέρους της στο Γ' Επεισόδιο με την εξύφανση του δόλου. Στο Δ' Επεισόδιο, ολοκληρώνεται η μηχανή σωτηρίας.

Σύμμαχοί ηρώων: Σιωπή Θεονόης, σιωπή Χορού και Σκευή Μενελάου

Νέα Εμπόδια: Προτάσεις Θεοκλύμενου

Τρόποι υπέρβασης δυσκολιών: Λογικά Επιχειρήματα (επίκληση στη λογική "ποιο το όφελος... αν πεθάνο;") και δημιουργία κατάλληλου συναισθηματικού κλίματος (επίκληση στο συναίσθημα: προσποίηση αγάπης, υπόσχεση γάμου, κολακεία της ματαιοδοξίας του Θεοκλύμενου "στους δούλους δούλος να μη γίνεις") και δίσημοι λόγοι.

2. Χαρακτήρες ηρώων.

ΣΚΗΝΟΓΡΑΦΙΑ (στοιχεία όψις):

Μετά το Β Στάσιμο και την παρέμβαση του Χορού με το μυστηριακό του τραγούδι, στη σκηνή εμφανίζονται η Ελένη και ο Μενέλαος. Εκείνη στα μαύρα, βαρυπενθούσα, εκείνος αστράφτει μέσα στην ολοκαίνουρια αρματωσιά του. Οι θεατές αναγνωρίζουν τον ομηρικό ήρωα, αφού τώρα φοράει χιτώνα καθαρό και κρατάει ασπίδα και δόρυ (εξυπηρετεί το σχέδιο απόδρασης, η νέα εικόνα του θυμίζει την πραγματική του ταυτότητα -βασιλιάς και ήρωας και αποκατάσταση του: πριν φοβισμένος ρακοφόρος και τώρα δυναμικός ήρωας). Μετά το μονόλογο της Ελένης βγαίνει στη σκηνή και ο Θεοκλύμενος μαζί με δύο δούλους που κρατούν τις νεκρικές προσφορές. Το ύφος της Ελένης, καθώς μιλάει με το Θεοκλύμενο, μπροστά στο Μενέλαο, ανάλογο των δίσημων λόγων.

ΕΝΟΤΗΤΕΣ – ΠΛΑΓΙΟΤΙΤΛΟΙ:

1^Η ΕΝΟΤΗΤΑ: Στ.1500-1523: Τα νέα από το παλάτι - Ο μονόλογος της Ελένης

            Η Ελένη στρέφεται προς το Χορό. Τον πληροφορεί πως η Θεονόη δεν αποκάλυψε την αλήθεια στο Θεοκλύμενο, αφού του είπε πως ο Μενέλαος πνίγηκε, άρα το σχέδιο εξαπάτησής του έχει τεθεί σε εφαρμογή. Στη συνέχεια προαναγγέλλει την έξοδο του βασιλιά από το παλάτι και ζητά την εχεμύθεια των γυναικών του Χορού.

2^Η ΕΝΟΤΗΤΑ: α)Στ.1524-1565: Η παρέμβαση του Θεοκλύμενου και οι αντιδράσεις της Ελένης.

                          β)Στ.1566-1580: Οι οδηγίες του Θεοκλύμενου.

            Ο Θεοκλύμενος διατάζει τους δούλους του που κρατούν τις νεκρικές προσφορές να βαδίζουν κατά την τάξη που όρισε ο ξένος. Έπειτα στρέφεται προς την Ελένη, η οποία δείχνει ταραγμένη και θλιμμένη. Την προτρέπει να μείνει μαζί του, γιατί φοβάται μήπως παρασυρμένη από τον πόνο της, πέσει στη θάλασσα. Εκείνη όμως του τονίζει ότι είναι καθήκον της να τιμήσει η ίδια τον πρώτο της άντρα, αλλά δεν υπάρχει κανένα όφελος να πεθάνει κι αυτή μαζί του. Με αυτή την απάντηση άλλωστε θα διαπιστώσει για μία ακόμη φορά ο Θεοκλύμενος πόσο άξια γυναίκα είναι η μελλοντική του σύζυγος. Γεμάτος χαρά μετά τη διαβεβαίωση της Ελένης, δίνει εντολή να ανοιχτεί στο πέλαγος η «πεντηκόντορος ναυς» με κυβερνήτη το Μενέλαο, στον οποίο οι ναύτες πρέπει να υπακούν πιστά. Την πρότασή του να ακολουθήσει κι αυτός τους ναύτες του στο καράβι, η Ελένη με πονηριά την απορρίπτει. Κύριο μέλημά του πρέπει να είναι οι ετοιμασίες του γάμου. Έτσι ο Θεοκλύμενος εγκαταλείπει χαρούμενος τη σκηνή, σκεπτόμενος μάλιστα ότι το σπίτι του θα μείνει αμόλυντο καθώς δε θα έρθει σε επαφή με το νεκρό.

3^Η ΕΝΟΤΗΤΑ: Στ.1581-1591: Η προσευχή του Μενελάου.

Ο Μενέλαος απευθύνει την τελευταία προσευχή προς το Δία, επικαλούμενος την προστατευτική του δύναμη και τη σοφία. Εύχεται οι θεοί να δώσουν τέλος στα βάσανά του που εξαιτίας αυτών υποφέρει πάρα πολλά χρόνια.

ΠΡΟΣΩΠΑ

ΕΛΕΝΗ: Δεν παρατηρούμε εντυπωσιακές αλλαγές από τα προηγούμενα επεισόδια. Έξυπνη, ετοιμόλογη, αποφασιστική κρατά στα χέρια της τη σωτηρία τη δική της και του Μενέλαου. Εξασφαλίζει τη σιωπή του χορού. Η επινοητικότητά της αρχίζει να αποδίδει αν και πρέπει να άρει τις τελευταίες επιφυλάξεις του Θεοκλύμενου, κάτι που τελικά καταφέρνει χρησιμοποιώντας τη φυσική της σαγήνη και εξυπνάδα (στ.1565) και ως κύριο επιχείρημα τον επικείμενο γάμο και κάνοντάς τον να πιστέψει πως αποτελεί υπόδειγμα συζύγου. Δυναμική, αποφασιστική, λογική, έξυπνη, πονηρή, ψύχραιμη.

       ΘΕΟΚΛΥΜΕΝΟΣ: Αρχικά καχύποπτος και δύσπιστος (α. ρωτάει ο ίδιος τη Θεονόη για το Μενέλαο, β. θέλει να πείσει την Ελένη να μην πάει ή γ. αν πάει, να τη συνοδεύσει ο ίδιος),  τελικά όμως μετατρέπεται σε πειθήνιο όργανο της Ελένης, αποδεικνύοντας πόσο ανίσχυρος είναι μπροστά στη σαγηνευτική ομορφιά της. Εξάλλου η ετοιμότητά της και τα πειστικά της επιχειρήματα δεν του αφήνουν κανένα περιθώριο για να την αμφισβητήσει και να μην την εμπιστευτεί. Δύσπιστος, κυριεύεται από το πάθος του για την Ελένη.

ΜΕΝΕΛΑΟΣ: Δεν είναι ο ρακένδυτος ναυαγός, αλλά ο λαμπροφορεμένος ομηρικός ήρωας (Κάποιοι μελετητές θεωρούν ότι το γεγονός ότι ο Μενέλαος  αλλάζει διάθεση, όταν αλλάζει ρούχα, είναι κωμικό στοιχείο. Άλλοι πάλι θεωρούν ότι είναι απολύτως φυσιολογική η αλλαγή. Η εμφάνιση πάντα επηρεάζει την ψυχολογία μας). Ο τόνος του έχει αλλάξει. Επιβλητικός και σταθερός, έτοιμος να αναλάβει δράση, με ευσέβεια και ειλικρίνεια ζητά την βοήθεια των θεών για το ριψοκίνδυνο εγχείρημα. Δείχνει ευσέβεια και πίστη στους θεούς.

ΤΡΑΓΙΚΟ-ΔΡΑΜΑΤΙΚΟ ΣΤΟΙΧΕΙΟ

Εκείνο που φαίνεται να κυριαρχεί στο Δ επεισόδιο είναι η αγωνία των πρωταγωνιστών να εξασφαλίσουν τη σωτηρία τους. Πλάι στους δύο συζύγους βρίσκεται ο Θεοκλύμενος που αποτελεί εμπόδιο. Έτσι αποφασίζεται να εξαπατηθεί και πολύ έντεχνα εμπλέκεται στην πλεκτάνη της Ελένης. Από μία πλευρά μπορεί να θεωρηθεί τραγικό πρόσωπο, αφού θεωρεί ότι ενεργεί προς όφελός του, οι ενέργειές του όμως στρέφονται εναντίον του. Από την άλλη ενυπάρχει το κωμικό στοιχείο που φαίνεται να υπερισχύει κυρίως με την πλήρη υποταγή του στην Ελένη.

Παρά τον αργό χαρακτήρα της αρχής του Επεισοδίου, στη συνέχεια η δράση επιταχύνεται με την είσοδο και την έξοδο του Θεοκλύμενου και εντείνεται με την προσευχή του Μενελάου.

Το σκηνοθετημένο φαίνεσθαι – οι δίσημοι λόγοι και  η λειτουργία τους

Στ. 1541: όλα τα κακά (εννοεί η Ελένη), όλα τα καλά(ακούει ο Θεοκλύμενος) 

Στ. 1544-45: την απόδραση του ζωντανού Μενέλαου, τις τιμές στο νεκρό Μενέλαο. 

Στ. 1545-46: η επιτυχία του σχεδίου απόδρασης , ο γάμος με την Ελένη. 

Στ. 1555: η απόδραση-σωτηρία, οι τιμές στο νεκρό. 

Στ. 1557: χάρη για την ευκαιρία απόδρασης, χάρη για τη διευκόλυνση ταφής. 

Στ. 1561: το σχέδιο απόδρασης, το τελείωμα του γάμου. 

Στ. 1563: το Μενέλαο, τον ίδιο το Θεοκλύμενο. 

 Οι δίσημοι λόγοι, ένα έξυπνο και διασκεδαστικό παιχνίδι ανάμεσα στη γνώση και την άγνοια, μετριάζουν από τη μια το φόβο και εκτονώνουν την ένταση των ηρώων, ενώ ταυτόχρονα εντείνουν την αγωνία των θεατών, που, συνένοχοι στην εξαπάτηση, βαδίζουν πάνω στο ίδιο τεντωμένο σκοινί με τους ήρωες, φοβούμενοι μήπως ανά πάσα στιγμή αποκαλυφθεί η αλήθεια. Μέχρι τώρα η αντίθεση είναι - φαίνεσθαι δεν ελεγχόταν από τους ήρωες μας. Εδώ σκηνοθετείται από τους ίδιους: σκηνοθετημένο φαίνεσθαι.

Κωμικά στοιχεία του δράματος

Η ειρωνεία της Ελένης και οι δίσημοι λόγοι της που ο Θεοκλύμενος ερμηνεύει ευνοϊκά γι’ αυτόν. 

Ο φόβος του Θεοκλύμενου για πιθανή αυτοκτονία της Ελένης και η παρερμηνεία των δακρύων της. (αφέλεια-ευπιστία) 

Η παρωδία πομπής με τις νεκρικές προσφορές.  Στίχοι 1532-1533: «από τη θλίψη/ για τις χαρές του Μενέλαου».

Ρομαντικά στοιχεία του δράματος

Η προσευχή του Μενέλαου για την ευτυχία του ζευγαριού.

Η απόκρυψη της αλήθειας από τη Θεονόη και το χορό.

Η επικράτηση του δίκαιου στο άδικο.

Η εικόνα του πάνοπλου Μενέλαου -που θυμίζει τον πολεμιστή ιππότη που έρχεται να σώσει την αγαπημένη του.

Τα τελευταία εμπόδια πριν το ήδη διαγραφόμενο αίσιο τέλος.

Η συγκατάθεση για ένα γάμο που διαρκώς αναβάλλεται. 

Τα εξωτικά στοιχεία της πομπής. 

Ο ΡΟΛΟΣ ΤΟΥ Δ΄ΕΠΕΙΣΟΔΙΟΥ

Αναγγέλλεται από την Ελένη η εξασφάλιση της ενεργητικής συμμετοχής της Θεονόης στη μηχανή σωτηρίας και επιδιώκεται η εξασφάλιση της σιωπής του Χορού. 

• Η αλλαγή στην εξωτερική εμφάνιση του Μενέλαου και η προσευχή του προοικονομούν την επικείμενη μάχη στο καράβι. 
• Η ρεαλιστική παρουσίαση της νεκρικής πομπής εντυπωσιάζει με τη θεαματικότητά της το κοινό, αποδίδει πειστικότερα την πλεκτάνη και προκαλεί ανάμικτα συναισθήματα, τονίζοντας το χαρακτήρα σάτιρας – παρωδίας. 
• Ο Θεοκλύμενος θέτει τα τελευταία εμπόδια, επιβραδύνοντας απροσδόκητα την εξέλιξη, ενώ από την άλλη μεριά, με τις ρητές οδηγίες στους ναύτες να υπακούουν τις διαταγές του Μενέλαου, προοικονομείται η ευοίωνη πλευρά των εξελίξεων για το σχέδιο σωτηρίας. Το Δ' Επεισόδιο δεν προσφέρει τίποτε σχεδόν στην εξέλιξη της υπόθεσης, αντιθέτως την επιβραδύνει αισθητά.
• Είναι το πιο σύντομο επεισόδιο (82 στίχοι). Εξελίσσεται σε χαμηλούς τόνους με μόνη εξαίρεση την επιβλητική προσευχή - επίκληση του Μενέλαου στους θεούς.
• Μία από τις προθέσεις του Ευριπίδη είναι να εντυπωσιάσει το κοινό με τη ρεαλιστική παρουσίαση της νεκρικής πομπής, που αποτελεί παρωδία και προκαλεί ποικίλα συναισθήματα.
• Το παιχνίδι των δίσημων λόγων συνεχίζεται με μικρότερη ένταση, ενώ το Δ' επεισόδιο είναι το επεισόδιο αναχώρησης και αποχαιρετισμού των ηρώων.

Συναισθήματα θεατών:  Ευφυείς  Έλληνες εναντίον αφελών βαρβάρων. Ο Αθηναίος θεατής βλέποντας τους ήρωες να εξαπατούν το βάρβαρο αντίπαλο νιώθουν ευχαρίστηση. Είναι γνωστή η άποψη που επικρατούσε σε όλη την αρχαιότητα ότι οι βάρβαροι, δηλ. οι μη Έλληνες, θεωρούνταν και πνευματικά κατώτεροι και απολίτιστοι. Αναπαραγωγή και επιβεβαίωση αυτού του στερεότυπου της εποχής. Οι πολιτισμένοι Έλληνες όμως χρησιμοποιούν δόλο, απάτη;
http://afterschoolbar.blogspot.gr/2012/04/good-bye-eleni.html