Έξοδος (στ. 1653-1870) Ελένη Ευριπίδη

1η σκηνή(στ. 1653-1778)

Πρόσωπα: Αγγελιαφόρος - Θεοκλύμενος

ΕΝΟΤΗΤΕΣ – ΠΛΑΓΙΟΤΙΤΛΟΙ:

1^η ενότητα: Στ.1653-1667: Η ανακοίνωση της απόδρασης.

2^η ενότητα: Στ.1668-1778: Η περιγραφή της απόδρασης και η σωτηρία του Αγγελιαφόρου.

Περίληψη: Ενώ ο Θεοκλύμενος  περιμένει να επιστρέψει η Ελένη, έρχεται τρέχοντας ένας Αγγελιαφόρος και τον πληροφορεί ότι οι δύο ήρωες έφυγαν για την Ελλάδα με το καράβι που τους είχε δώσει. Μετά από ένα ξέσπασμα οργής και έκπληξης ζητά να μάθει λεπτομέρειες.  Ο Αγγελιαφόρος του αφηγείται αναλυτικά τι συνέβη και πως γλίτωσε ο ίδιος. Τέλος, συμβουλεύει το βασιλιά να μην είναι τόσο ευκολόπιστος. ο Χορός προσποιείται ότι δε γνωρίζει για το σχέδιο απόδρασης και ότι λυπάται που ξέφυγε ο Μενέλαος.

Υπόθεση - Πλοκή:

Η 1η σκηνή προωθεί με γρήγορο ρυθμό την εξέλιξη του έργου, καθώς πραγματοποιείται με επιτυχία το τελευταίο μέρος του σχεδίου απόδρασης και οι ήρωες παίρνουν το δρόμο της επιστροφής. Η εκτενής αγγελική ρήση (στ. 1668- 1776), βοηθάει το θεατή να φύγει από τη σκηνή και να μεταφερθεί στα γεγονότα που περιγράφονται (ενότητα τόπου).

Η σκηνή της σφαγής των Αιγυπτίων (στ.1752- 1765) χαρακτηρίζεται από αγριότητα και ωμό ρεαλισμό. ίσως ο ποιητής επιθυμεί να δείξει τον προβληματισμό του για τα στερεότυπα που θέλουν τον Έλληνα ανώτερο από τον βάρβαρο ή ακόμα και ότι η ανάγκη κάνει τους ανθρώπους σκληρούς και βίαιους.

Ο αγγελιοφόρος – βασικά χαρακτηριστικά του ρόλου

Μπαίνει από τη δεξιά πάροδο - όπως συμβαίνει συνήθως με τους αγγελιαφόρους, βιαστικός και λαχανιασμένος. στην ουσία δεν πρόκειται για κανονικό αγγελιαφόρο, αλλά για ναυαγό που σώθηκε από τη συμπλοκή με τους Έλληνες και τους ναύτες του Θεοκλύμενου και τώρα έρχεται να ανακοινώσει την κακή είδηση στο βασιλιά, τον οποίο τυχαία συναντά, όταν βγαίνει από το ανάκτορο για να περιμένει την Ελένη. Ο Αγγελιαφόρος δε λαμβάνει υπόψη του το χορό και δεν τον ρωτά που είναι ο βασιλιάς -όπως συμβαίνει σε άλλες τραγωδίες. Αντίθετα, απευθύνεται άμεσα στο βασιλιά, χωρίς καθυστέρηση και περιστροφές, ενώ συνήθως οι αγγελιαφόροι φλυαρούν και καθυστερούν να αποκαλύψουν την είδηση που φέρουν, εντείνοντας την αγωνία των θεατών και των ηρώων.

• Η αποστολή του υπηρετεί την ενότητα τόπου απ' τη μια και την απαγόρευση παράστασης φόνων, ανθρωποκτονιών και γενικά βίαιων πράξεων στη σκηνή απ’ την άλλη.
• Ανώνυμο, δευτερεύον πρόσωπο, αναφέρεται μόνο με την ιδιότητά του.
• Ανήκει σε κατώτερη κοινωνική τάξη, λαϊκός τύπος, συχνά άξεστος στους τρόπους με πείρα βγαλμένη απ’ τη ζωή (βιοσοφία) και θυμοσοφική διάθεση.
• Εκφέρει εκτενή λόγο με μεγάλες σε έκταση περιγραφές και περιττές συχνά λεπτομέρειες.

Ρόλος – Δομή – περιεχόμενο αγγελικής ρήσης

·         Πιστός και αφοσιωμένος στο βασιλιά, εξαπατημένος, οργισμένος, αγανακτισμένος.

• Διευθετούνται οι εκκρεμότητες σχετικά με την τύχη των ηρώων και των συντρόφων του Μενέλαου.
• Ο αγγελιοφόρος δεν φλυαρεί ανούσια, αλλά δεν ανακοινώνει και αμέσως την είδηση: αναφέρεται στην εντύπωση που θα προκαλέσει η αναγγελία της, στις συνέπειες της είδησης για το Θεοκλύμενο και τέλος φτάνει στην ίδια την είδηση.
• Η αφήγηση είναι πρωτοπρόσωπη και κερδίζει σε πειθώ, ζωντάνια και παραστατικότητα, καθώς ο αφηγητής είναι αυτόπτης μάρτυς και δε διστάζει να προχωρήσει σε περιγραφή συναισθημάτων, προσωπικά σχόλια και εκτιμήσεις. Ωστόσο υστερεί σε αξιοπιστία και αντικειμενικότητα.
• Με την υποκριτική του τέχνη ζωντανεύει την εκτενή, αντιθεατρική αφήγηση (κινήσεις, προσεκτικές χειρονομίες, αυξομείωση έντασης, χρώμα φωνής, μίμηση φωνής ηρώων).
• Εκφραστικά μέσα που προσφέρει το ίδιο το κείμενο: εναλλαγή πλάγιου λόγου με ευθύ, δραματικός ενεστώτας, μικρές προτάσεις και ασύνδετο σχήμα που επιταχύνουν το ρυθμό στην αφήγηση, εναλλαγή παρατατικού(διάρκεια) με αόριστο(συνοπτικό), ζωηρές, ρεαλιστικές εικόνες, λεπτομερείς περιγραφές.

Το ήθος των ηρώων

• Θεοκλύμενος: εμβρόντητος από την απρόσμενη είδηση, αδυνατεί να πιστέψει τον αγγελιοφόρο και τον ειρωνεύεται. Η απόλυτη εμπιστοσύνη στη δύναμή του και οι διαβεβαιώσεις της αδιάψευστης μάντισσας δεν τον αφήνουν να αποδεχτεί ότι έπεσε σε παγίδα, νικημένος από το πάθος του και την ευφυΐα μιας γυναίκας. Ειρωνικός, δύσπιστος, του λείπει η εγρήγορση και η ικανότητα άμεσης αντίδρασης μπροστά στις δύσκολες καταστάσεις.
• Μενέλαος, Ελένη: συμπληρώνεται η εικόνα των δύο ηρώων που αναγκασμένοι να υπερασπίσουν τη ζωή και την ευτυχία τους, καταφεύγουν στη βία παραβαίνοντας τις αρχές τους. Δυναμική και μεγαλοπρεπής η Ελένη, παραμένει η ψυχή της σκευωρίας, εμψυχώνοντας τους στρατιώτες. Ο Μενέλαος θυσιάζει με ευσέβεια στους θεούς και αγωνίζεται με ηρωισμό και ανδρεία δίπλα στους στρατιώτες του. Η «αριστεία» του αποκαθιστά την τιμή του ως ομηρικού ήρωα. Ο Ευριπίδης, όπως το συνηθίζει, έπλασε δύο ήρωες ανθρώπινους: όχι όπως έπρεπε να είναι, αλλά όπως πραγματικά είναι, με προτερήματα, ελαττώματα, αδυναμίες και πάθη, ευγένεια ψυχής, ηθικές ευαισθησίες και αίσθημα τιμής.
• Χορός: Αγανακτισμένος, φοβάται για τη ζωή του αλλά δεν καταδικάζει την Ελένη.

Η Διάνοια : «σκοτώστε τους βαρβάρους» στ. 1745-1746: στη σκηνή της συμπλοκής ο Ευριπίδης φαίνεται να στέκεται ειρωνικά απέναντι στο ιδεολογικό στερεότυπο της υπεροχής των Ελλήνων έναντι των βαρβάρων. Οι πολιτισμένοι Έλληνες προβαίνουν σε άγρια σφαγή των ανυποψίαστων και άοπλων Αιγυπτίων, εικόνα που προκαλεί φρίκη και απέχθεια στο θεατή και συγκλονίζει με την αντιστροφή των αξιών οι οποίες έθρεψαν το στερεότυπο της ελληνικής ανωτερότητας.