Γ΄ Στάσιμο (στ. 1593-1652) Ελένη Ευριπίδη

ΕΝΟΤΗΤΕΣ:

Α’ ΣΤΡΟΦΗ: Ευχές για καλό ταξίδι.

Α’ ΑΝΤΙΣΤΡΟΦΗ: Ο νόστος της Ελένης.

Β’ ΣΤΡΟΦΗ: Οι επιθυμίες του Χορού. "Να πέταγα σαν τους γερανούς"

Β’ ΑΝΤΙΣΤΡΟΦΗ: Η επίκληση στους Διόσκουρους.

            Με το τέλος του Δ΄ Επεισοδίου της Ελένης, οι πρωταγωνιστές του δράματος, ο Μενέλαος κι η Ελένη, αποχωρούν δια παντός απ' τη σκηνή. Δεν θα τους ξαναδούμε (αλλά προφανώς θα ξανακούσουμε για αυτούς). Αναγκαίο αυτό για την θεατρική οικονομία του δράματος, εφόσον όλους τους ρόλους στην αρχαιότητα τους έπαιζαν τρεις ηθοποιοί και στο συγκεκριμένο δράμα οι ηθοποιοί που έπαιζαν τον Μενέλαο και την Ελένη πρόκειται να υποδυθούν  στην Έξοδο του δράματος τον Αγγελιοφόρο, υπηρέτη του Θεοκλύμενο που τον πληροφορεί για όσα συνέβησαν εκτός σκηνής, τους Διόσκουρους που θα δώσουν -ως από μηχανής θεοί- τη λύση στο δράμα και τον Θεράποντα, το δούλο του Θεοκλύμενου που τον εμποδίζει να σκοτώσει την Θεονόη.

            Στο μεταξύ, και για να καλυφθεί ο πραγματικός χρόνος που απαιτείται προκειμένου ν' αλλάξουν οι ηθοποιοί "σκευή" και ο δραματικός χρόνος που είναι αναγκαίος ώστε να διεξαχθούν εκτός σκηνής όσα θα περιγράψει με ενάργεια και ακρίβεια ο επερχόμενος Αγγελιοφόρος, αλλά και για να  ακολουθηθεί  παράλληλα και η τυπική δομή μιας τραγωδίας, ο Χορός θα τραγουδήσει το τελευταίο Στάσιμο, (όχι όμως και το τελευταίο του τραγούδι, καθώς ακολουθεί και το "εξόδιο άσμα"). 

Περίληψη Στάσιμου: ο Χορός κάνει επίκληση στο πλοίο και προσευχή στη Γαλήνεια, θεά της νηνεμίας, να οδηγήσουν με ασφάλεια την Ελένη στη Σπάρτη. Προβλέπει με χαρά ότι η Ελένη θα ξαναβρεί τη χαμένη της ευτυχία, καθώς θα βρεθεί στα αγαπημένα της μέρη, θα συναντήσει τις φίλες της και θα πάρει μέρος στις τελετές προς τιμήν του Υάκινθου, θα αγκαλιάσει την κόρη της Ερμιόνη. Στη συνέχεια, οι Ελληνίδες σκλάβες εκφράζουν την επιθυμία τους να πετάξουν σαν τους γερανούς, να γυρίσουν πίσω στην πατρίδα τους. Καλούν τους γερανούς να διακόψουν λίγο το ταξίδι τους, να σταθούν στις όχθες του Ευρώτα και να μεταφέρουν την είδηση του γυρισμού των ηρώων. Τέλος, επικαλείται τους Διόσκουρους -οι αρχαίοι τους θεωρούσαν προστάτες των ναυτικών- να προστατέψουν το ταξίδι των ηρώων και να αποκαταστήσουν την τιμή της Ελένης.

Η συναισθηματική κατάσταση του Χορού: Άδολη και ειλικρινής χαρά (ειλικρίνεια και ποιότητα συναισθημάτων του Χορού), ανιδιοτέλεια -δε ζηλεύουν την Ελένη, αλλά από καρδιάς εύχονται να ξαναβρεί τη χαμένη της ευτυχία- αισιοδοξία, ανθρωπισμό, ανακούφιση για τη λύτρωση των ηρώων, νοσταλγία και επιθυμία φυγής από τη δουλεία και την αιχμαλωσία που βιώνουν οι γυναίκες του Χορού. Αποτελούν παράδειγμα υποδειγματικής φιλίας. Είναι δούλες στο σώμα, αλλά ελεύθερες στην ψυχή.

Η λυρική ατμόσφαιρα

• Μουσική επένδυση: ήχοι που μιμούνται τους παφλασμούς των κυμάτων, τις βουτιές των δελφινιών, το χτύπημα των κουπιών στα νερά, το πέταγμα των γερανών κ.ά. 
• Χορογραφία: κινήσεις που μιμούνται το πέταγμα των πουλιών, το κολύμπι των Νηρηίδων, των δελφινιών, την ηρεμία της θάλασσας κ.ά. 
• Εικόνες παραστατικές: δελφίνια που χορεύουν, γερανοί που πετούν, αυλητής, κωπηλάτες κ.ά.
• Μεταφορές: το πέλαγο ησυχάζει, τους διάφωτους των άστρων δρόμους κ.ά. 
• Προσωποποιήσεις: το καράβι, οι γερανοί κ.ά. 
• Επίθετα/ σύνθετα: γλαυκόχρωμη, μακρόλαιμα, διάφωτους, αφροκοπούνε κ.ά. 
• Επιφωνήματα - αποστροφές: ω! ναύτες, ω! μακρόλαιμα πουλιά, Διόσκουροι, βλαστάρια του Τυνδάρεω.
• Υπερβατό: σε χαρούμενα της νύχτας πανηγύρια κ.α.

Η λειτουργία του στάσιμου

            Εν αντιθέσει με το προηγούμενο εμφανώς εμβόλιμο κι ελαφρά ακατανόητο Β' Στάσιμο, το Γ΄ Στάσιμο είναι αναμφίβολα  εντεταγμένο στο μύθο. Είναι ένα είδος προπεμπτικού, δηλαδή ενός τραγουδιού που δίνει ευχές σε ταξιδιώτες για καλό ταξίδι. Συνήθως απευθύνεται σε κάποιον που πρόκειται να ταξιδέψει και ενδέχεται να αντιμετωπίσει κινδύνους. Ο Χορός  των Ελληνίδων αιχμαλώτων ευχόμενος καλό ταξίδι στο καράβι που μεταφέρει την Ελένη και τον Μενέλαο, εκφράζει την αγωνία του για την έκβαση του σχεδίου της Ελένης και την ελπίδα του  από τη μια να ξεφύγουν ο Μενέλαος κι  η Ελένη κι από την άλλη και οι ίδιες κάποια στιγμή στο μέλλον. Επιπλέον, προοικονομεί στους θεατές που αγωνιούν την αίσια έκβαση του δράματος και, προσφωνώντας τους, τη σωτήρια εμφάνισή  στην Έξοδο των Διόσκουρων, των θεοποιημένων αδερφών της Ελένης.

Δραματουργικά: Καλύπτεται το χρονικό κενό κατά το οποίο υλοποιείται η τελευταία φάση του σχεδίου απόδρασης και κατά το οποίο οι υποκριτές αλλάζουν σκευή (ενότητα χώρου).

Δραματικά:

·        Με την επιβράδυνση που προκαλεί εντείνει την αγωνία των θεατών για την έκβαση του σχεδίου απόδρασης.

·        Διεγείρεται συναισθηματικά ο θεατής και προετοιμάζεται για το αίσιο τέλος με τις εικόνες του ταξιδιού και το κλίμα χαράς και ανακούφισης.

• Παρακολουθεί νοερά στιγμιότυπα από τη μελλοντική ζωή των δύο ηρώων στη Σπάρτη, υπερβαίνοντας κατά κάποιο τρόπο τους περιορισμούς που επιβάλλουν οι ενότητες τόπου, χρόνου και μύθου της αρχαίας τραγωδίας. 
• Υπενθυμίζει τα βάσανα της Ελένης.
• Προοικονομείται η επέμβαση των Διοσκούρων στο τέλος του έργου ως "από μηχανής θεών". 

Η ανεκπλήρωτη επιθυμία φυγής 

·        Βασικό συστατικό του ευριπίδειου έργου, το συναντάμε στη β΄ στροφή ως ευχή απόδρασης των γυναικών του Χορού από τη σκλαβιά και επιστροφής στην πατρίδα.

·        Βασική ιδέα του Στάσιμου είναι η φυγή από τη σκληρή πραγματικότητα. Η επιθυμία αυτή του Χορού αγγίζει το θεατή του 412 π.Χ., που έχει βιώσει πρόσφατα την καταστροφή στη Σικελία και υποφέρει τόσα χρόνια τα δεινά του Πελοποννησιακού πολέμου.