ΡΑΨΩΔΙΑ Χ 247- 394

Η μονομαχία Έκτορα και Αχιλλέα ΡΑΨΩΔΙΑ Χ 

Η θεά Αθηνά πείθει με δόλο τον Έκτορα να αντιμετωπίσει τον Αχιλλέα.

ΠΕΡΙΛΗΨΗ

Ο Έκτορας δυναμωμένος από την παραπλανητική υπόσχεση της Αθηνάς-Δηίφοβου ότι θα του συμπαρασταθεί, στέκεται σε θέση μάχης απέναντι από τον Αχιλλέα, ομολογεί ότι προηγουμένως τον είχε φοβηθεί, αλλά τώρα είναι αποφασισμένος να τον αντιμετωπίσει. Του ζητά να κάνουν μια συμφωνία: όποιος νικήσει να δώσει το νεκρό σώμα του άλλου στους δικούς του για ταφή. Ο Αχιλλέας δε δέχεται την πρόταση και δηλώνει ότι το μίσος που τους χωρίζει είναι αγεφύρωτο. Ρίχνει πρώτος το δόρυ, αλλά ο Έκτορας ξεφεύγει με έναν ελιγμό. Αποκτά αυτοπεποίθηση και τολμά να πει ότι θα νικήσει τον Αχιλλέα. Δεν αντιλήφθηκε ότι η Αθηνά του έδωσε το δόρυ του. Ο Έκτορας ρίχνει το δόρυ του, όμως αυτό χτυπά στην ασπίδα του Αχιλλέα και πέφτει μακριά. Αναζητά γεμάτος αγωνία τον Δηίφοβο, για να του δώσει άλλο δόρυ, αλλά δεν τον βρίσκει πουθενά και αντιλαμβάνεται το δόλο της Αθηνάς. Δεν παραιτείται, ορμά με το σπαθί του, αλλά ο Αχιλλέας αποκρούει το χτύπημα και δίνει το θανατηφόρο χτύπημα στον Έκτορα, δηλώνοντας ικανοποιημένος που εκδικήθηκε το θάνατο του Πατρόκλου.

Η μονομαχία Αχιλλέα-Έκτορα είναι το κεντρικό επεισόδιο μέσα στην Ιλιάδα, γιατί σ' αυτή καταλήγει το θέμα της εκδίκησης κι αυτή δημιουργεί όλες τις καταστάσεις που ακολουθούν και οδηγεί κατ' ευθείαν στη λύση του δράματος. Ίσως σ' αυτόν το λόγο οφείλεται και το γεγονός ότι όλες οι άλλες σπουδαίες μονομαχίες στο έπος διακόπτονται άλλοτε από κάποιο θεό, άλλοτε από κάποιο φυσικό γεγονός, άλλοτε από κάποιον άλλο ήρωα.

ΕΝΟΤΗΤΕΣ

           Η πρώτη φάση της μονομαχίας ( 247 – 295) :

Ο λόγος του Έκτορα (Ο Έκτορας ανακτά την αγωνιστική του διάθεση, δεν καυχιέται, ούτε απειλεί. Με αξιοπρέπεια, ευγένεια προτείνει συμφωνία αμοιβαίας ιπποτικής μεταχείρισης του νεκρού σώματος του ηττημένου στην μονομαχία που θα ακολουθήσει.)

Η απάντηση του Αχιλλέα (Ο Αχιλλέας αρνείται και με μια παραστατική έκφραση του «αδύνατου» υπογραμμίζει το αγεφύρωτο μίσος που τους χωρίζει. Προδικάζει με αλαζονική έπαρση και εκδικητική μανία τη νίκη του «συν Αθηνά» και το θάνατο του Έκτορα.)

Η κονταρομαχία  (Πρώτη άστοχη βολή του Αχιλλέα, το κοντάρι ξαναβρίσκεται στα χέρια του με θεϊκή παρέμβαση. Ξεθαρρεύει ο Έκτορας, ειρωνεύεται, εύχεται να ανακουφίσει τους Τρώες σκοτώνοντας τον Αχιλλέα. Εύστοχη η βολή του, αλλά χτυπάει στην ασπίδα και τινάζεται μακριά. Πανικόβλητος ζητάει βοήθεια από τον Διήφοβο, αλλά δεν ήταν εκεί.)

2      Η δεύτερη φάση της μονομαχίας ( 296- 366) :

Ο δραματικός μονόλογος του Έκτορα

Η τελική φάση-  ο θάνατος του Έκτορα

          Ο πρώτος διασυρμός του νεκρού Έκτορα και ο θρίαμβος του Αχιλλέα ( 367 – 394)

ΛΟΓΟΣ ΕΚΤΟΡΑ

1.   Ομολογεί ότι προηγουμένως τον είχε φοβηθεί, αλλά τώρα είναι αποφασισμένος να τον αντιμετωπίσει.

2.   Δηλώνει ότι, αν τον σκοτώσει, θα σεβαστεί το σώμα του, θα πάρει τα όπλα του, αλλά θα δώσει το σώμα στους δικούς του, για να του αποδώσουν τις νεκρικές τιμές.

3.   Το ίδιο ζητά κι από τον Αχιλλέα να κάνει.

4.   Ο Έκτορας ήδη φοράει την παλιά πανοπλία του Αχιλλέα.

Η ΑΠΑΝΤΗΣΗ ΤΟΥ ΑΧΙΛΛΕΑ

             1.   Αρνείται οποιαδήποτε συμφωνία.

             2.   Δηλώνει ότι τρέφει απύθμενο μίσος για τον Έκτορα.

            3.   Παρομοιάζει την έχθρα τους με την έχθρα που υπάρχει ανάμεσα σε ανθρώπους και λιοντάρια ή λύκους και αρνιά.  ( Σχήμα αδυνάτου)

            4.   Είναι βέβαιος ότι θα σκοτώσει τον Έκτορα.

            5.   Ειρωνεύεται και προκαλεί τον Έκτορα να δείξει τη μεγαλύτερη πολεμική του ικανότητα.

            6.   Είναι αλαζόνας και είναι σίγουρος για το αποτέλεσμα της μονομαχίας.

            7.   Βασισμένος στη βοήθεια της Αθηνάς « προφητεύει» το θάνατο του αντιπάλου.

            8.   Δίνει εκδικητικό τόνο στην αναμέτρηση.

Η ΚΟΝΤΑΡΟΜΑΧΙΑ: Αρχίζει με κοντάρια και συνεχίζει με τα ξίφη. Η Αθηνά βοηθά κρυφά τον Αχιλλέα προδικάζοντας το αποτέλεσμα του αγώνα. Οι ευχές του Έκτορα για νίκη του αποτελούν επική ειρωνεία. 

Η μονομαχία είναι ένα από τα τέσσερα κύρια παραδοσιακά επικά θέματα, που συνθέτουν την Ιλιάδα. Τα άλλα είναι α)η οργή, β)η εκδίκηση και γ)ο σεβασμός προς το γέρο-πατέρα. Η Ιλιάδα φιλοξενεί ένα πλήθος μονομαχιών. Τη μονομαχία Μενέλαου - Πάρη στη ραψωδια Γ, του Διομήδη - Γλαύκου στην Ε, του Έκτορα - Αίαντα στην Η, του Αγαμέμνονα - Έκτορα στη Λ, του Πατρόκλου - Σαρπηδόνα στην Π κλπ. Είναι φανερή η προτίμηση του Ομήρου στις μονομαχίες και όχι σε πολυπρόσωπες μάχες. Πλεονεκτήματα που διασφαλίζει: α)παρουσίαση προσωπικού στοιχείου, β)ένταση της προσοχής του ακροατή, ο οποίος ταυτίζεται με ένα από τα δύο πρόσωπα που συγκρούονται την κάθε φορά.

Η ΔΕΥΤΕΡΗ ΦΑΣΗ ΤΗΣ ΜΟΝΟΜΑΧΙΑΣ

1.   Ο Έκτορας διαπιστώνει ότι τη στάση των θεών : ο Απόλλωνας τον έχει εγκαταλείψει και η Αθηνά τον εξαπάτησε.

2.   Δε διαμαρτύρεται , εκφράζει με πίκρα τη βεβαιότητα ότι επίκειται ο θάνατός του.

3.   Αποδέχεται τη μοίρα του αλλά δεν κρίνει τους θεούς.

4.   Λυτρώνεται απ’ το φόβο και επιλέγει ελεύθερα να πεθάνει πολεμώντας. 

5.   Ο Έκτορας στην τελευταία του επίθεση παρομοιάζεται με αετό στην ορμητικότητα, την αγριότητα και την περηφάνια.

6.   Η απόκρουση από τον Αχιλλέα δίνεται με παραστατική εικόνα.

7.   Η επίθεση του Αχιλλέα δίνεται κι αυτή με παρομοίωση .Ο θάνατος του Έκτορα δεν είναι ακαριαίος, για να προλάβει να πει τα τελευταία του λόγια.

8.   Ο Αχιλλέας καυχιέται, εκφράζει την ικανοποίηση της εκδικητικής του μανίας και νιώθει ότι εκπλήρωσε το χρέος του απέναντι στον Πάτροκλο.

9.   Ο Έκτορας ικετεύει τον Αχιλλέα να δώσει το νεκρό του σώμα στους γονείς του και να πάρει ανταλλάγματα.

10.   Ο Αχιλλέας αρνείται πεισματικά και εκδηλώνει το μίσος του ( στοιχείο υπερβολής)

11.   Αρνείται περιφρονητικά τα δώρα και εκτοξεύει απειλές.

12.   Με τα τελευταία λόγια του ο Έκτορας προειδοποιεί τον Αχιλλέα ότι η υβριστική του συμπεριφορά θα προκαλέσει την οργή των θεών και την τιμωρία και το θάνατό του.

13.   Και ο ίδιος ο Αχιλλέας έχει επίγνωση της μοίρας του και την αποδέχεται.

Ο ΔΙΑΣΥΡΜΟΣ ΤΟΥ ΝΕΚΡΟΥ ΕΚΤΟΡΑ

1.      Γύμνωση από τον οπλισμό.

2.      Οι Αχαιοί μπήγουν στο άψυχο σώμα του τα κοντάρια τους και θαυμάζουν την ομορφιά και την κορμοστασιά του.

3.      Ο Αχιλλέας δίνει το πρόσταγμα για επίθεση στην Τροία.

4.      Δίνει πρώτα όμως το σύνθημα να επιστρέψουν στα πλοία και να αποδώσουν νεκρικές τιμές στο φίλο του, τον Πάτροκλο. Άλλωστε, γνωρίζει ότι δεν είναι της μοίρας του να πάρει την Τροία. Σκοτώνοντας τον Έκτορα έχει ήδη μπει στο δρόμο για το δικό του θάνατο.

Ο ΑΝΘΡΩΠΟΣ ΘΥΜΑ ΤΩΝ ΘΕΩΝ

1.      Ο ρόλος των θεών είναι άλλοτε ευεργετικός και άλλοτε καταστροφικός για τους ανθρώπους.

2.      Βοηθούν ή καταστρέφουν με την πραγματική τους μορφή φανερά ή κρυφά , αόρατοι ή με τη μορφή κάποιου άλλου.

3.      Δεν ακολουθούν τους ηθικούς κανόνες των ανθρώπων.

4.      Ο άνθρωπος έχει ένα είδος εσωτερικής ελευθερίας και σε περίπτωση που τον καταστρέφουν οι θεοί φταίει η αλαζονεία του. Συνήθως οι θεοί προειδοποιούν με σημάδια, για τα οποία όμως οι άνθρωποι αδιαφορούν και αφήνουν την Άτη να τους θολώσει το μυαλό. Έτσι φτάνουν στην ύβρη και τιμωρούνται.

Οι ομηρικοί θεοί σε συνάρτηση με τη μοίρα επεμβαίνουν στα ανθρώπινα και καθορίζουν τη ζωή αλλά και το θάνατο των θνητών. Έτσι, στους στίχους 297-303 βλέπουμε τον Έκτορα να αντιλαμβάνεται πως οι θεοί έχουν προδιαγράψει την πορεία του και είναι της μοίρας του γραφτό να πεθάνει από το χέρι του Αχιλλέα. Είναι, επίσης, χαρακτηριστικό πως οι θεοί του έπους είναι κατά κανόνα πλάσματα επιπόλαια και ασταθή, των οποίων η φιλία ή η εχθρότητα έχει μικρή σχέση με την ανθρώπινη δικαιοσύνη. Δεν εμφανίζονται ως εγγυητές των ανθρώπινων κανόνων. Οι παρεμβάσεις τους γίνονται με κριτήριο τις προσωπικές τους συμπάθειες και αντιπάθειες.

Ο Αχιλλέας κακοποιεί το νεκρό σώμα του Έκτορα σέρνοντας το στα χώματα

Η ΝΙΚΗ ΤΟΥ ΑΧΙΛΛΕΑ

1.      Η Αθηνά συμπαραστέκεται και ηθικά και έμπρακτα στον Αχιλλέα και μάλιστα με σκανδαλώδη τρόπο.

2.      Ο Έκτορας αποδέχεται τη μοίρα του και δεν κατηγορεί τους θεούς για το δόλο τους, αλλά αποφασίζει να πεθάνει ηρωικά.

3.      Για τη νίκη του Αχιλλέα δεν ήταν αρκετή ή ανδρεία του, αλλά χρειαζόταν και θεϊκή βοήθεια.

4.      Ωστόσο, η βοήθεια της Αθηνάς δε μειώνει την αξία του ήρωα.

Οι ομηρικοί άνθρωποι πίστευαν ότι τη στιγμή του θανάτου ο άνθρωπος παύει να λειτουργεί και δύο νέες οντότητες εμφανίζονταν: το νεκρό σώμα και η ψυχή. Θεωρούσαν ότι το σώμα είναι αδρανής ύλη, κάτι το οποίο είναι καταδικασμένο στη φθορά και τη σήψη. Η ψυχή, όμως, την οποία θεωρούσαν άυλη είναι αθάνατη. Μπορούσε να μιλήσει μόνο στα όνειρα ή αν έπινε ζεστό αίμα και αποκτούσε ένα είδος συνείδησης, το λεγόμενο ομηρικό μένος. Νέα κατοικία της ήταν ο Άδης. Εκεί συγκεντρώνονταν οι ψυχές και πίνοντας το νερό της Λήθης λησμονούσαν τις ομορφιές και τις χαρές που άφησαν πίσω, στον κόσμο των ζωντανών. Ο Όμηρος στους στίχους 361-363 παριστάνει την ψυχή να εγκαταλείπει το νεκρό σώμα και να φεύγει πετώντας για τον Άδη. Αυτό ανταποκρίνεται στην πίστη ότι η Ψυχή φεύγει από το σώμα με τη  μορφή πτηνού. Η αναφορά της τοποθεσίας των Σκαιών πυλών είναι μία ακόμη σύνδεση της παρούσας σκηνής με το παρελθόν (ραψ. Ζ) και με ένα μέλλον (θάνατος Αχιλλέα) που ξεπερνάει τα όρια του ιλιαδικού χρόνου.

Η πανοπλία και το νεκρό σώμα του εχθρού

Βασικά οι πολεμιστές επιθυμούν να αποκτήσουν την πανοπλία του εχθρού τους για την καθαρή της αξία. Επίσης επιθυμούν την κατοχή του πεδίου της μάχης και των νεκρών ως ορατό σημάδι (απόδειξη) τού ότι αυτοί είναι οι νικητές της ημέρας. Μα υπάρχουν και βαθύτεροι, ή σκοτεινότεροι, πόθοι. Να στερείς τον τάφο στο νεκρό σημαίνει ν' ακυρώνεις τη μνήμη του (την υστεροφημία του), να τον κάνεις σαν να μην υπήρξε ποτέ' εξ ου και η αισθητή στον Όμηρο φλογερή έγνοια για έναν τάφο που, αφού πεθάνει κάποιος, θα μείνει, να μαρτυρεί στους μεταγενέστερους την ύπαρξη και σημαντικότητα του.

Σύγκριση θανάτου Πάτροκλου – Έκτορα

Ομοιότητες

·         Συμμετοχή θεού (Απόλλωνας – Αθηνά). Προβάλλεται η ανδρεία τους, απαραίτητη η συμβολή θεού για να καταβληθούν.

·         Και οι δύο πεθαίνουν φορώντας την πανοπλία του Αχιλλέα. Οι νικητές καυχιούνται (άδικα και περιφρονητικά ο Έκτορας, με ικανοποίηση, αναλγησία ο Αχιλλέας).

·         Το θανατηφόρο χτύπημα δίνεται με κοντάρι. 

·         Οι νικητές αρνούνται την ταφή στον ηττημένο, απειλούν να γίνει το νεκρό του σώμα βορά στα αγρίμια.

·         Πριν εκπνεύσουν Πάτροκλος και Αχιλλέας προφητεύουν το θάνατο του αντιπάλου τους.

·         Εικόνα προσωποποιημένης ψυχής που κατεβαίνει θλιμένη στον Άδη. 

Διαφορές 

•  Συμμετοχή και ενός θνητού, του Εύφορβου στο θάνατο του Πάτροκλου.
• Ο Πάτροκλος γυμνώνεται από τα όπλα του ζωντανός, ο Έκτορας αφού ξεψυχήσει. 
• Ο Έκτορας ικετεύει να δοθεί το σώμα του για ταφή, ο Πάτροκλος όχι.
• Το σώμα του Πάτροκλου θα τιμηθεί, του Έκτορα θα κακοποιηθεί απάνθρωπα. 
• Ο Πάτροκλος τιμωρείται για την ύβρη του (ξέχασε την προειδοποίηση του Αχιλλέα και αψήφησε την προειδοποίηση του Απόλλωνα ότι δεν πρόκειται να κυριεύσει την Τροία)

Ενώ ο Αχιλλέας απομακρύνεται σέρνοντας το νεκρό, ο φακός στρέφεται στα τείχη της Τροίας, παρακολουθώντας το θρήνο που έχει ξεσπάσει, για το θάνατο του Έκτορα και την Τροία που έχει ήδη τυλιχτεί στις φλόγες. Τρεις θρήνοι: Ο Πρίαμος δεν μπορεί να υποφέρει τον εξευτελισμό του Έκτορα, η Εκάβη ανακεφαλαιώνει όσα ήταν ο Έκτορας και η Ανδρομάχη, που ανύποπτη ύφαινε και ετοίμαζε το λουτρό για τον Έκτορα, ακούει τα ξεφωνητά της Εκάβης και προαισθάνεται τι έχει συμβεί.

Το κείμενο της ραψωδίας Χ http://users.uoa.gr/~nektar/arts/tributes/omhros/il22.htm

http://taenoikwkaiendimw.blogspot.gr/2013/03/blog-post_24.html 

http://alexgger.blogspot.gr/2013/04/blog-post_8.html